Շաբաթօրյա գրական ընթերցումներ «Փաստ» օրաթերթից
ՄՇԱԿՈՒՅԹ«ՓԱՍՏ» ՕՐԱԹԵՐԹԸ ՇԱՐՈՒՆԱԿՈՒՄ Է «ՇԱԲԱԹՕՐՅԱ ԸՆԹԵՐՑՈՒՄՆԵՐ» ՇԱՐՔԸ՝ ՆԵՐԿԱՅԱՑՆԵԼՈՎ ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՍՏԵՂԾԱԳՈՐԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻՑ: ԱՅՍ ԳՈՐԾՈՒՄ ՄԵԶ ՄԵԾԱՊԵՍ ԱՋԱԿՑՈՒՄ Է ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳՐՈՂՆԵՐԻ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱԳԱՀ, ԳՐԱԿԱՆԱԳԵՏ ԱԲԳԱՐ ԱՓԻՆՅԱՆԸ, ԻՆՉԻ ՀԱՄԱՐ ՇՆՈՐՀԱԿԱԼ ԵՆՔ:
ԳԵՎՈՐԳ ՔՐԻՍՏԻՆՅԱՆ
ԿԱՆԱՆՑ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ. ԻԳՈՅԵՆՑ ԵՐԱՆԸ
Կանանց հանրապետության հպարտությունն էր Երանուհին: Աստվածատուր որակներով օժտված այդ կնոջ շուրջն էին դառնում մեր ամառանոցի բոլոր աշխատավորները՝ կովկիթներն ու ոչխար կթողները, հովիվները, հորթարածները, նախրապաններն ու հնձվորները, կաթնատան կարագ ու պանիր պատրաստող կանայք և կաթնատան վարպետ Գրիգոր եղբայրը, կովաբուծական ու ոչխարաբուծական ֆերմաների վարիչներ Սիրունն ու Եպրաքսեն անգամ:
Այս բոլորի աշխատանքները, գործերի արդյունքները օրվա վերջին գրանցվում ու ամփոփվում էին Երանուհու հաշվապահական մատյաններում, իսկ պատրասի կարագն ու պանիրը պահպանվում էին նրա պահեստի հսկա տակառներում: Նա հաշվում էր, գրում, գրանցում, բնամթերքը կարգավորում և ուշ երեկոյան փակում էր պահեստի դուռը, անցնում իր կացարանը...
Նրա պահեստը ողջ գյուղի ապավենն է. վաղը Ֆուրգոնը կգա, որ գյուղ տանի երեք շաբաթվա յուղն ու պանիրը: Դրա մեծ մասը հանձնում են պետությանը, պատերազմ է` «ամեն ինչ ռազմաճակատի համար»,- սա այդ օրերի կարգախոսն էր: Երանուհու լայն, ձվաձև, թարմ ու սիրուն դեմքին նշաձև, շագանակե աչքերը թախծությամբ ստվերվեցին:
Ռազմաճակատ. թող մեր տառապանքով ստեղծված ողջ բարիքները գնան ռազմադաշտ: Արդյոք ո՞ր դաշտում, ո՞ր անտառում, ո՞ր թփի ու քարի տակ է իր Ռուբենը, իր սրտի հատորը, իր երկու փոքրիկ որդիների հայրը: Այնտե՞ղ էլ գիշեր է, անձրև՞, թե ձյուն, ռուսական անեզր տափաստաններում հաց, կարագ, պանիր, ջուր հասնո՞ւմ է նրան: Լուսինն ու արևը տեսնո՞ւմ են նրան. վիրավո՞ր է, անկա՞ր է, ո՞վ պիտի օգնության հասնի:
Վաղուց է, ինչ ոչ մի լուր ու նամակ չկա: Ինչո՞ւ կանանց չեն տանում բանակ, գիշեր ու տիվ նրա կողքին լինեի, կապեի վիրավոր թևը, ոտքը, կուրծքը, համբուրելով բուժեի վերքերը: Երիտասարդ, թարմ, ուժեղ ձեռքերը վեր պարզեց ու սկսեց աղոթել. Հայր մեր, որ յերկինս ես... Պահի՛ր, պահպանի՛ր նրան:
Թող վերադառնա, թեկուզ ոտքը, ձեռքը կտրած: Թևերիս մեջ կպահեմ, կպահպանեմ, կմխիթարեմ նրան: Այս կանաչ լեռներից քամվող հարստությունն իմ ձեռքով է անցնում: Աստված իմ, վերցրու ամեն ինչ, վերադարձրու նրան...
Ու երիտասարդ կնոջ մարմնով մեկ ասես էլեկտրական հոսանք անցավ: Սիրո, կարոտի, ցավի, գգվանքի, հույսի ու հուսահատության խառն, դրամատիկ զգացումներից ասես սիրտը կոկորդին հասավ, ոչ միայն սիրտը, այլ ողջ մարմինն էր թպրտում: Մի կերպ հասավ դռանը, բաց արեց ու դուրս պոկվեց: Արևաշող լուսինը նրան դիմավորեց իր հուսալից հայացքով: Փռվեց փարթամ կանաչության մեջ ու գալարվեց ողջ մարմնով: Այտերին ողողված տաք արցունքներին շփվեցին ծաղկախոտերի պաղ ցողերը՝ լիցքաթափելով կնոջ գիտակցությունը մշուշած մղձավանջը: Աչքերը բաց արեց ու հեռվում տեսավ փայլփլող ճրագներ...
-Իմ ծանոթ գայլերն են,- Երանուհուն մոտենալով՝ ասաց գիշերապահ հովիվ կաղ Մանուկը,- թևերից բռնած, բարձրացրեց կնոջը, մեջքը գրկած, տուն տարավ,- գայլերս սովածացել են, հիմա շներիս բաց կթողնեմ. ծանոթ գայլեր են, հանգիստ քնիր,- բարի գիշեր մաղթեց ու դուրս գնաց Մանուկը:
Ամբողջ գիշեր Երանուհին աչքը չկարողացավ կպցնել: Մանուկը երգում էր, երգում էր էրկրից բերած իր անուշ երգը...
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ.-
Սա պատմվածք չէ, այլ մեր երկրի պատմությունը, որ պարտավոր ենք իմանալ ու հիշել, պարտավոր ենք չմոռանալ: Պատերազմ էր, գյուղերում տղամարդ չկար, և տղամարդու ծանր աշխատանքը բաժին էր հասել հայ կանանց: Կանանց հանրապետություն, այսպիսին է հիշում իր ծննդավայր Շիրակ աշխարհն ու իր Արևիկ գյուղը հեղինակը` անվանի գրող Գևորգ Քրիստինյանը, որ ներկայումս բնակվում է ԱՄՆ-ում:
Հիմա Գյումրի քաղաքին շատ մոտ գտնվող Արևիկ գյուղում, ով որ կարդա այս պատմվածքը, հիշելու է իր նախնիներին: Հիշելու և ճանաչելու են նաև Իգոյենց Երանին: Մեր մայրերն են այսպես ապրել, երկիր են պահել այսպես:
ԱԼԻՍԱ ԿԻՐԱԿՈՍՅԱՆ
ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԱԿԱՆ ԸՆՏՐԱՆԻ
Սերը գոյության հանճարն է միակ,
Սիրո հակառակն ամենևին էլ չսիրելը չէ,
Մահն է պարզապես…
Սիրահարները
Անմահությունն են վերանորոգում:
***
Ինձանից այնքան ես բացակա եղել,
Որ, ներիր, արդեն պետք չէ քո սերը…
Ու ես քեզ այնքան, անքան եմ հիշել,
Որ մոռացել եմ ներկայությունդ…
Ես ստեղծել եմ մի դեմք,
Մի ժպիտ,
Մի լուռ հայացք,
Որ նմանությունն ու օրինակն են
Ինչ-որ մի դեմքի ,
Ինչ-որ ժպիտի,
Ինչ-որ հայացքի:
Ես քեզ, սիրելիս, փոխել եմ ահա
Ինձ բաժին ընկած մենություններից
Մենավորի հետ
Եվ հենց դրանով արտաքսել եմ իմ մենությունը:
***
Ես վախենում եմ «սեր» բառը ասել,
Զի նախազգում եմ,
Որ սիրուց անդին ամայությունն է…
Եվ վախենում եմ, որ սերը միայն բառ լինի
Ու ես ճաշակեմ բառն այդ ու քաղցած մնամ:
Ու ես ինքս ինձ օգնում եմ հիմա,
Որ այս աշխարհում պահպանեմ սերը,
Որ ամենքինն է ու իմն է միայն:
Եվ դա համարյա այն միակ բանն է,
Որ իմն է միայն:
Ես վախենում եմ դարձյալ ու դարձյալ,
Որ սերն աշխարհում ամեն ինչ լինի,
Որ սերն աշխարհում չլինի ոչինչ…
***
Եվ Աստված
Առանց հողաթափերի
Իմ ննջարանը մտավ գիշերով,
Ոտնահետքերը
Թողնելով իբրև
Քանդակված պատգամ:
Իր պատմուճանը
Նա կախեց պատից
Եվ իմացություն
Հեղեց ինձ վրա:
Մենք մի հայացքով
Բարեկամացանք:
Նա ճանաչում էր
Արդեն իմ հոգին:
Եվ նա լսել էր
Ռախիտով հիվանդ
Պատմությունները
Մի կույր ամբոխի,
Որը կարծում էր,
Թե իբր Աստված
Կոշիկ է հագնում:
Բայց Աստված արդեն
Ճանաչում էր ինձ:
Եվ իմ ուսերի
Կնիքը, որ խոլ
Մրրիկներն էին
Սեղմելով թողել,
Ծանոթ էր նրան:
Եվ նա ցանկացավ
Ինձ արդարություն անել
Գաղտնորեն:
Եվ ննջարանս
Մտավ գիշերով,
Առանց հողաթափերի:
Բոբիկ էր Աստված:
Ես ննջարանս կարգի բերեցի:
***
Այնպես եմ ուզում
Անունդ թողնել
Կեսգիշերային ավազի վրա,
Որ լուսաբացին
Նա արտացոլված լինի ցողերում,
Մինչև քեզ հասնի
Ձայնիս մշուշով պարուրված խոսքս…
Ու ես փախչելով
Հին լռությունից,
Կընդունեմ իսկույն
Սիրո հրամանն անխուսափելի:
Թարգմ. Վահագն Դավթյան
ՊԱՐՈՒՅՐ ՍԵՎԱԿԻՆ
Հանկարծ ծփաց
Լռությունը քո զանգակատան,
Եվ միայն քո խոսքը մնաց` ամբողջացնելու
Կենսանյութը քո տեսիլքների:
«Ցավդ տանեմ»
Ասում էիր ինձ:
Հիմա, բոլոր ցավն այդ
Հսկա հարվածի մեջ հավաքած,
Մեզ ետ տվեցիր միանգամից:
Որ պարանն անիծյալ
Խեղդեց քո ապագան քեզ հանձնելու
Ժամանակը հավետ:
Ի՞նչ արցունքով
Մեծությանդ զուգահեռ
Կարող եմ արտասվել:
Մենք պիտի վառեինք դեռ
Ջահը մի նոր պատմության:
Երազներ պիտի գծեինք`
Նոր երազներով հղի:
Բայց ճակատագիրը որոշեց
Բացակայությամբդ մեծարել քեզ:
Պարույր', իմ սիրելիս',
Ընդունիր այս ցավի համանվագում
Արտասուքը մենավոր նրանց,
Ովքեր հասկանում են
Տարածությունը հոգուդ.
Եվ գիտեն, թե հրաժեշտիցդ առաջ
Հաղթել էիր արդեն մահվան:
Թող որ այսօր
Ես երգեմ քեզ`
Հանուն այն խորհրդի,
Որ հավատամքի է վերածում
Գոյությունդ,
Եվ հանուն քո անլռելի զանգակատան,
Որի ղողանջները սուր
Քայլերգ են դառնում,
Որ ժողովուրդը մեր
Տողանցի անվերջ
Դեպի իղձերը քո,
Տեսիլքը քո,
Դեպի վերագտած հայրենիքը քո:
ԽՄԲԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԿՈՂՄԻՑ.-Ալիսա Կիրակոսյանը ծնվել է 1936 թվականին, Լոս Անջելեսում: Մահացել է 2014 թվականին՝ 77 տարեկան հասակում: