Երևան, 19.Մարտ.2024,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
ՀՐԱՏԱՊ


«Կա՛մ պաշտոնյաներն իրենց տեղում չեն, կա՛մ էլ սա հատուկ է արվում». պահանջում են գիտության ֆինանսավորման ավելացում

ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ

Օրերս ԱԺ գիտության, կրթության, մշակույթի, սփյուռքի, երիտասարդության և սպորտի հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախաձեռնությամբ տեղի ունեցավ «Գիտության ֆինանսավորման հիմնախնդիրները Հայաստանում» թեմայով քննարկում, որին մասնակցում էին պատգամավորներ, գիտության ոլորտի ներկայացուցիչներ։ 

ԵՊՀ ռադիոֆիզիկայի ֆակուլտետի դասախոս և նանոտեխնոլոգիաների կենտրոնի երիտասարդ գիտնական, ֆիզմաթ գիտությունների թեկնածու Հայկ Զաքարյանը «Փաստի» հետ զրույցում նշում է՝ քննարկման ժամանակ գիտնականները բարձրաձայնեցին տարիներ ի վեր ոլորտում առկա լրջագույն խնդիրների մասին, որոնց լուծում չի տրվում։ «Ամենակարևորը գիտության ֆինանսավորման հարցն է։ 

Զարգացած երկրներում ՀՆԱ-ի միջինը մեկ տոկոսը և ավելին հատկացվում է գիտությանը։ Մի քանի տասնամյակ է, որ Հայաստանում խայտառակ ցածր է գիտության ֆինանսավորումը։ Կարծիք կա, որ Հայաստանում գիտությունը կոմայի մեջ է։ 

Ինչո՞ւ է այդպես։ Առաջին պատճառը ցածր ֆինանսավորումն է, երկրորդը՝ մարդկային ռեսուրսները։ Խոսքն այն երիտասարդների մասին է, որոնք պետք է մուտք գործեն գիտության ոլորտ, բայց դա չեն անում, և նրանց մասին, որոնք աշխատում են, սակայն մի քանի տարի անց կա՛մ դադարում են զբաղվել գիտությամբ, կա՛մ ուղղակի հեռանում են Հայաստանից։ Գիտության կոմիտեում առկա տվյալների համաձայն, եթե այս միտումը շարունակվի, մի քանի տարի հետո Հայաստանում ոչ ոք այլևս չի զբաղվի գիտությամբ։ 

Գիտությամբ զբաղվողների նվազագույն շեմն արդեն հատել ենք. տարեկան 150-200 մարդ լքում է գիտության ոլորտը, Հայաստանում գիտությամբ զբաղվող երիտասարդների քանակը մոտավորապես 1000 է, ինչը կազմում է գիտությամբ զբաղվողների ընդհանուր թվի մոտ 30 տոկոսը»,ասում է Զաքարյանը։ Նրան զարմացնում է այն, որ առկա խնդիրներին տեղյակ լինելով՝ կառավարությունը շարունակում է նախկինում տարվող քաղաքականությունը՝ չի ավելացնում գիտության ֆինանսավորումը՝ ընդհուպ խախտելով օրենքը 2017-ից մինչև 2019 թվականը։ 

«Գիտական և գիտատեխնիկական գործունեության մասին» ՀՀ օրենքում նշվում է, որ բյուջեի եկամտային աճին համամասնորեն պետք է աճի նաև գիտության ֆինանսավորումը։ Բայց ստացվում է՝ օրենքը խախտելով, գիտության ֆինանսավորումը չի ավելացվում։ 

Հետաքրքիր ու զարմանալի է նաև այն, որ սրա մեկնաբանությունը տալիս է ֆինանսների նախարարությունը։ Ֆինանսների նախարարն ասում է՝ գիտության ֆինանսավորման բարձրացումն արդյունավետ չէ։ 

Անընդունելի և անհասկանալի է, որ տարիներ շարունակ մարդիկ, որոնք չեն առնչվում գիտության ոլորտին, թույլ են տալիս իրենց գիտնականների մասին գնահատականներ տալ։ Սա գիտական աշխարհում չլսված բան է։

 Անհասկանալի է նաև, թե ինչո՞ւ ֆինանսների նախարարը կարող է նման գնահատական տալ, բայց ոլորտի համար պատասխանատու նախարար Արայիկ Հարությունյանը չի կարողանում դա մեկնաբանել։ 

Հարց է առաջանում՝ կա՛մ իրենք իրենց տեղում չեն, կա՛մ էլ սա հատուկ է արվում։ Ֆինանսների նախարարը թող մնա իր մասնագիտական դաշտում և չմեկնաբանի գիտնականների արդյունավետությունը։ 

Եթե նայեք միջազգային ցուցանիշները, ապա Հայաստանում գիտության ցուցանիշները բոլոր ոլորտներից ավելի բարձր են։ Միջազգային ամսագրերում հայ գիտնականները բազմաթիվ հոդվածներ են տպագրում, արդյունավետության խնդիր ընդհանրապես չկա»,-ասում է նանոտեխնոլոգիաների կենտրոնի երիտասարդ գիտնականը։ 

Նա նշում է, որ պաշտոնյաները՝ ի դեմս վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի, անընդհատ խոսում են երկիրը զարգացնելու մասին, բայց չէ՞ որ, ըստ Զաքարյանի, դրա հիմքում հենց գիտությունն է։ 

«Բոլորը սա հասկանում են, մեսիջներ են ուղարկում, բայց փաստացի ոչինչ չի արվում։ Հեղափոխությունից հետո լիահույս էինք, որ գիտության ֆինանսավորումը ոչ միանգամից, բայց պարբերաբար կսկսի աճել։ 2019 թվականի բյուջեում ավելացում չեղավ, մտածեցինք՝ լավ, երկրում հազար ու մի հարց է կուտակվել, բայց 2020 թվականի պետական բյուջեում գիտության ֆինանսավորման չավելացումը այլ բանի մասին է վկայում։ 

Ստացվում է, որ կա՛մ չեն կարողանում աշխատել, կա՛մ չեն ուզում անել»,-նշում է մեր զրուցակիցը։ Զաքարյանի պնդմամբ՝ գիտության մեջ խնդիրները շատ-շատ են։ 

«Ամենամեծ խնդիրներից մեկը դրամաշնորհային համակարգի սակավ ֆինանսավորումն է։ Հայաստանում մի քանի դրամաշնորհային ծրագրեր կան, որոնց հեղինակը գիտության կոմիտեն է։ 

Օրերս ԱԺ պատգամավոր Հովհաննես Հովհաննիսյանն առաջարկել է բարձրացնել գիտության թեմատիկ ֆինանսավորումը, ինչը շատ տեղին է։ Հայաստանում կան նաև շատ ուրիշ դրամաշնորհային ծրագրեր։ 

Օրինակ՝ «Հայ օգնության ֆոնդը» 20 տարի շարունակ տարեկան 5000 ԱՄՆ դոլարի չափով 20-30 դրամաշնորհ է տրամադրում գիտնականների փոքր խմբերին։ 

Այդ գումարով խմբերը կարողանում են ուղղակի գոյատևել։ Կարելի է ասել, որ Հայաստանում գիտության մեծ մասը պահպանվել է հենց այդ ֆոնդի շնորհիվ։ 

Այդ ֆինանսական միջոցները տրամադրում են սփյուռքի ներկայացուցիչները։ 

Փաստորեն, սփյուռքն ավելի շատ է հասկանում և ներդրում ունենում Հայաստանի գիտության ոլորտում, քան, ասենք, ֆինանսների նախարարությունը։ Դրամաշնորհներ տրամադրելու համար կատարվող փորձաքննությունն անցկացնում են արտասահմանյան բարձրակարգ փորձագետները, որոնց մեջ կան անգամ Նոբել յան մրցանակի դափնեկիրներ։ 

Այս դրամաշնորհների համար տարեկան դիմում է 150-200 գիտական խումբ, բայց շահում է ընդամենը 20-25-ը այն դեպքում, երբ առավելագույն միավոր ստանում է գրեթե 60 խումբ։ 

Ստացվում է, որ մեր կառավարությունը չի կարողանում գտնել ֆինանսական միջոցներ, որպեսզի փորձաքննության ժամանակ առավելագույն միավորներ ստացած բոլոր արժանի խմբերը ֆինանսավորում ունենան։ 

Ասել, որ գումար չկա կամ էլ գիտնականներն արդյունավետ չեն, ուղղակի անհեթեթություն է։ Հայաստանի պահուստային ֆոնդը գրեթե 9 մլրդ դրամ է։ 

Դրամաշնորհների ծրագրի շրջանակում գիտական բոլոր խմբերին գումար տրամադրելու համար պետք է մոտավորապես 100 մլն դրամ»,-ասում է Զաքարյանը՝ ընդգծելով, որ այս միջոցներն անհրաժեշտ են գիտության երիտասարդացման, տեխնոլոգիական, գիտելիքահենք պետություն ստեղծելու, Հայաստան-սփռույք կապերն ամրապնդելու համար։ 

Ներկայումս երիտասարդ գիտնականների պահանջը պետությունից մեկն է՝ ավելացնել գիտության պետական ֆինանսավորումը, լուծում տալ տարիներ շարունակ ոլորտում առկա խնդիրներին։ «Որպես Հայաստանի, մեր երկրի գիտության համար պայքարող գիտնականներ, այսօր կառավարությունից պահանջում ենք՝ 2020 թվականին ավելացնել գիտության ֆինանսավորումը, որպեսզի հետագայում կոլապսի կամ կործանման առաջ չկանգնենք։ 

Դրա մեխանիզմները պարզ են. երկրի պահուստային ֆոնդից մեկ տոկոսի չափով՝ մոտ 100 հազար ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ, տրամադրել Հայ օգնության ֆոնդի դրամաշնորհային ծրագրին։ Սա կարևոր և ոգևորիչ քայլ կլինի գիտնականների համար։ Բացի դա, մեր ոլորտում առկա խնդիրների լուծմամբ պետք է զբաղվի ոլորտի պատասխանատու մարմինը, գիտության կոմիտեն։ 

Պետությունը պետք է նախաձեռնող լինի գիտությունը կոմայից դուրս բերելու հարցում։ Այսօր ֆինանսավորման պակասի, ֆինանսների նախարարության պատճառով երիտասարդները մուտք չեն գործում գիտության ոլորտ։ 

Չասեմ, որ անհնարին է գիտության ոլորտում աշխատելը։ 

Կան միջազգային ծրագրեր, որոնց միջոցով հաջողության հասած գիտնականը կարող է ինչոր ձև գոյատևել գիտության մեջ։ 

Բայց այդ մակարդակին հասնելու համար պետությունը պետք է անպայման աջակցի նրան»,-եզրափակում է մեր զրուցակիցը։

ԼՈՒՍԻՆԵ ԱՌԱՔԵԼՅԱՆ

ՀՀ-ում ԵՄ առաքելությանը կօժտեն լայն լիազորություններով և անձեռնմխելիությամբ. համաձայնագիր Փաշինյանը պատերազմով և ոստիկաններով է ահաբեկում տավուշցիներին ԶՊՄԿ-ն շարունակում է անտառվերականգնման աշխատանքները Քաջարանը բազմաթիվ կադրեր է տվել կոբինատին. տանը թե դրսում, բոլորի թեման Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատն էր և հիմա էլ` այդպես է ՆԱՏՕ-ն աջակցում է Հայաստանի ինքնիշխանությանը և տարածքային ամբողջականությանը. գլխավոր քարտուղար ՆԱՏՕ-ի ապտակը Փաշինյանին Ողբերգական վթար՝ Արմավիրում. բախվել են Lexus-ն ու LADA-ն, զոհ ու ծանր վիրավորներ կան Տավուշում տեղի ունեցած հանդիպումները կրկին սրել են հակասությունները ՔՊ-ում Որսորդների տեղաշարժման հարմարանքից՝ սիրված մարզաձև. «Փաստ» Ձյան առատ տեղումներ Գեղարքունիքի մարզում Փաշինյանն ու Ստոլտենբերգը մտքեր են փոխանակել Հայաստան-Ադրբեջան խաղաղության պայմանագրի հետ կապված քննարկումների շուրջ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ԱՅՍ ՕՐԸ (19 ՄԱՐՏԻ). Բանկի առաջին կողոպուտ, ածխահանքի պայթյուն, հավի ստամոքսից հանված ոսկիներ. «Փաստ»Փաշինյանը քանի կա, պատերազմը անխուսափելի ա․ ոսկեպարցի Մի դրամի ուժը՝ Հայ մայրեր հիմնադրամինԲրյուսելը սիրախաղ է անում Երևանի հետ՝ փորձելով հարվածել Ռուսաստանին. «Փաստ»Փաշինյանը շնորհավորական ուղերձ է հղել Վլադիմիր Պուտինին МИР քարտերի սպասարկման դադարեցում․ IDBank Փաշինյանը ռուսի անունն ա տալիս, որ ռուսն էլ ա հարձակվելու․ ոսկեպարցի Ողբերգական դեպք՝ Սյունիքում․ ՇՊ մեքենայում մահացել է միջնակարգ դպրոցի զինղեկը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղարը ժամանեց Երևան Շինարարը կտուգանվիՆպատակ ունեն ուշադրությունը շեղել նման բաների վրա. «Փաստ»Սերժ Սարգսյանը շնորհավորական ուղերձ է հղել Վլադիմիր Պուտինին ՀՀ-ի համար ըմբռնելի է էքսկլավ, անկլավների հարցն ավելի ուշ դիտարկելու մոտեցումը․ փոխվարչապետի գրասենյակ Նոր մանրամասներ՝ Սյունիքում տեղի ունեցած ողբերգությունից Շաբաթավերջին պատերա՞զմ կսկսվի․ Զախարովան արձագանքել է Փաշինյանին«Ելույթներ կան, որոնք տոն են, ու հենց դրանք են մասնագիտական կյանքդ հաջողված դարձնում». «Փաստ»Փաշինյանական քաղցր ու մահաբեր ստեր Հիմա, առավել քան երբևէ, մեզանից պահանջվում է պայքարելու կամք, իմաստություն, միասնականություն Պետությունից մինչև ինքնապաշտպանական ջոկատներ․ սա պետությունը միտումնավոր քանդելու գործունեություն է. Վահե Հովհաննիսյան Երկրի մեծ մասը հանձնած թիվ մեկ պատասխանատուն Նոյեմբերյանի մի քանի խեղճ ու կրակ գյուղացու հավաքել ու համոզում է, որ պետք է ձեր հողերն էլ տանք թշնամուն. ԶաքարյանԴավիթ Կարապետյանը երդմամբ ստանձնեց պատգամավորական մանդատը Սին կմեկնի Ֆրանսիա՝ բանակցելու Մակրոնի հետ «Հատիս հրաբուխ» երկրաբանական հուշարձանն անձնագիր կունենա. համայնքային սեփականություն հանդիսացող հողերը կընդունվեն որպես նվիրատվություն Հայաստանի Հանրապետությանը. «Փաստ»Շաբաթվա վերջում պատերազմ կլինի, եթե ոչինչ չանենք. ՓաշինյանՀարավից հզոր ցիկլոն է ներթափանցում. սպասվում են ձյան առատ տեղումներ Գործող իշխանությունները պետք է ճամպրուկները կապեն և հեռանան. Արշակ Կարապետյան «Կառավարության յուրաքանչյուր որոշում կարծես ուղղված լինի ինչ-որ մեկի գրպանը լցնելուն, ոչ թե հանրային խնդիր լուծելուն». «Փաստ»Զույգ համարի շենքերի ջրամատակարարումը դադարեցվել է Բայրամովը Բոնոյին է ներկայացրել Բաքվի «ակնկալիքները Հայաստանից»Ո՞րն է «դարակազմիկ» նախագծի առանցքային նպատակը. «Փաստ»Հանրապետության տարբեր շրջաններում ձյուն է տեղում․ իրավիճակը՝ ավտոճանապարհներին Նիկոլ Փաշինյանը տեսանյութ է հրապարակել Ոսկեպարի բնակիչների հետ հանդիպումից Բախվել են «Opel»-ն ու «06»-ը․ ավտոմեքենայում հայտնաբերել են ընտանիքի անդամների մոխրացած 4 մարմին․ կա վիրավոր «Արևմուտքի հետ հույս կապելու կամ աշխարհաքաղաքական վեկտորի փոփոխություն անելու որոշումն ադեկվատ չէ». «Փաստ»Ի՞նչ փոխարժեքներ են սահմանվել այսօր Անընդհատ ասում է՝ տանք-տանք. ինչի՞ դիմաց ես տալիս, երբ Բաքվում հայտարարում են՝ «Էրիվան», «մենք չենք կանգնելու» ․ «Հայաքվե» նախաձեռնության անդամ Տավուշից հետո սկսվելու է պետության մասնատման նոր փուլ. Հրայր Կամենդատյան Թևերի տակ դրված եվրա... բարձ. «Փաստ»Բնակիչների հետ հանդիպում, որպես այդպիսին, չի եղել. ի՞նչ են ասել Փաշինյանին Նոյեմբերյանում. «Փաստ»