«Մեկ պատուհանի» սկզբունքից մինչև անհատական փոստարկղներ
ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՉնայած փոստարկղը բոլորին է հայտնի, բայց կարելի է փաստել, որ այն ներկայումս արդեն մեծ ժողովրդականություն չունի և քիչ է օգտագործվում: Բանն այն է, որ հիմա նամակներ շատ ավելի հաճախ ուղարկվում են ժամանակակից կապի այլ միջոցներով: Հիմա Հայաստանում փոստարկղները մեծամասամբ չեն էլ պահպանվել:
Սակայն աշխարհի շատ երկրներում ոչ միայն կան, այլև օգտագործվում են՝ կոմունալ վճարների անդորրագրերի, գովազդային բուկլետների ու թերթերի համար:
Մարդկության ստեղծած բոլոր մյուս իրերի նման փոստարկղն էլ, բնականաբար, ունի իր պատմությունը: Ժամանակին այն եղել է ցանկացած նամակի մեկնարկային կետը: Դարեր առաջ նամակներ են փոխանցվել միայն մեկ փոստարկղի միջոցով: Այսինքն, նամակի հեղինակը այն թողել է փոստարկղում, իսկ հասցեատերը վերցրել է այն և կարդացել: Նման կերպ դեռևս 16-րդ դարում նավաստիներն են նամակներ փոխանցել:
Նրանց փոստարկղները ավելի շատ նման են եղել թաքստոցների, սակայն հենց դրանք են դարձել ժամանակակից փոստարկղների նախատիպերը: Ժամանակակից աշխարհում մարդը կարող է փոստարկղ ունենալ տանը և առանց որևէ ջանք գործադրելու ստանալ նամակներ, այլ գրություններ, թերթեր:
Բայց ավելի վաղ, երբ Եվրոպայից Հնդկաստան կամ Չինաստան ծովային ճանապարհը անցնում էր Աֆրիկայի շուրջ, ամեն ինչ ավելի բարդ էր: Այդ երկարատև ճանապարհորդությունների ընթացքում սովորաբար Բարեհուսո հրվանդանի մոտ նավաստիները ափ են ելել ջրի և ուտելիքի պաշարները լրացնելու, ինչպես նաև այնտեղ տեղադրված քարե փոստարկղներում այլ նավերի իրենց գործընկերներին նամակներ թողնելու կամ էլ իրենց ուղղված նրանց նամակները վերցնելու համար:
Քաղաքային առաջին փոստային բաժանմունքը կազմակերպվել է Փարիզում 17րդ դարում: Բայց այդ ժամանակ գոյություն ունեցող փոստային համակարգը պահանջում էր զգալի ֆինանսական ծախսեր, քանի որ պետք էր վճարել նամակները ցրող փոստատարին: Փարիզցի դե Վելայեն որոշում է ֆլորենցիական տամբուրները (զրպարտագրերի համար նախատեսված արկղեր) դարձնել նամակների հավաքատեղի, այսինքն, ստեղծել է առաջին փարիզյան փոստարկղները:
Սակայն դե Վելայեի փոստային համակարգը երկար չի գոյատևել: Կես դար անց փոստարկղների պատմության մեջ հաջորդ փուլը դրանց օգտագործումն է եղել Անգլիայի և Ամերիկայի միջև միջմայրցամաքային փոստային փոխանցումների համար: Նավերի նավապետները նավարկությունից առաջ հյուրանոցներում և պանդոկներում կախել են կտորե պարկեր նամակներ հավաքելու համար:
Յուրաքանչյուրը կարող էր իր նամակը թողնել պարկի մեջ՝ իհարկե, վճարելով դրա դիմաց. վճարը՝ ընդամենը մեկ պենս: Նավարկությունից հետո ժամանելուն պես կապիտանը իր պարկը հանձնում էր փոստատարին: Փոստարկղները հանրաճանաչություն են ձեռք բերել շատ դանդաղ: Սովորաբար մարդիկ չեն վտահել դրանց: 19 - րդ դարի կեսերին փոստարկղներ սկսել են օգտագործվել Գերմանիայում: Դրանց վրա ազդեցություն է ունեցել գիտական և տեխնոլոգիական առաջընթացի զարգացումը:
Արդեն 20-րդ դարի սկզբին Անգլիայում հայտնվել են ավտոմատ փոստարկղերը, այսպես կոչված, «էքսպրեսները»: Դրանք ավտոմատ մեքենաներ են, որոնց մեջ գցում են նամակներն ու մետաղադրամները, որից հետո ուղարկողը սեղմում է լծակը, որով էլ կանչում է փոստատարին, որպեսզի վերցնի նամակը: 1928 թվականից ի վեր Մոսկվայում հայտնվել են, այսպես կոչ ված, ճա ն ա պար հորդ- փոստարկղներ:
Դրանք ամրացված են եղել փոստային բաժանմունքների մոտով անցնող տրամվայներին: Այնուամենայնիվ, այս տիպի փոստարկղները ևս չեն արմատավորվել և շուտով փոխարինվել են տների, ցանկապատների, շքամուտքերի և այլ վայրերում պատերին ամրացված փոստարկղներով: