Փող կա, սակայն դա գիտությանը չի վերաբերում
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԳիտության զարգացումը հիմնարար նշանակություն ունի պետության զարգացման և ապագայի տեսլականը ձևավորելու հարցում։ Ժամանակակից աշխարհում, երբ գործ ունենք տեղեկատվական հասարակության հետ, որտեղ տեղեկատվության և գիտելիքի ստեղծումը, օգտագործումը ու մշակումը հանդիսանում են կարևոր տնտեսական, քաղաքական և մշակութային գործոններ, գիտության դերակատարությունը ավելի է բարձրանում։
Եվ պատահական չէ, որ ժամանակակից մրցակցությանը դիմանալու համար ՀՀ կառավարության ղեկավարները տարիներ շարունակ շեշտել են գիտելիքահենք տնտեսություն ստեղծելու անհրաժեշտության մասին։ Գիտության զարգացումը Հայաստանի համար պետք է ոչ միայն տնտեսական խնդիր լուծի, այլև ձևավորի բարձր ինքնագիտակցություն ունեցող քաղաքացիներ, որոնց առկայությունը առավել քան կարևոր է պատերազմի մեջ գտնվող երկրի համար։
Սակայն գիտությունը զարգացնելու մասին հայտարարություններն այդպես էլ մնացել են օդում կախված։ Գիտության զարգացման համար պետությունը շարունակում է հատկացնել չնչին գումարներ՝ համեմատած իշխանավորների շռայլ ծախսերին՝ պարգևավճարներ, գործուղումներ և այլն։ Իշխանությունները հպարտանում են, թե կարողացել են համեմատաբար բարձր տնտեսական աճ ապահովել, սակայն այդ աճին զուգահեռ չեն բարձրացվում գիտությանը տրամադրվող գումարները։
Ավելին, այսօրվա իշխանավորները ընդհանրապես թյուր կարծիք ունեն գիտության մասին։ Օրինակ՝ Նիկոլ Փաշինյանը հասարակական գիտությունները և մասնավորապես Հայոց պատմության դասավանդումը համարում է «թամադայություն», բայց դա չի խանգարում, որ վերջինս իր ելույթներում և միջազգային հանդիպումներում փորձի մեջբերումներ կատարել պատմությունից, որոնք շատ հաճախ նաև կցկտուր են և ոչ ամբողջական։
Լինում են նաև դեպքեր, երբ վարչապետը ոչ ճշգրիտ տեղեկություն է հրապարակում հայոց պատմության այս կամ այն դրվագի մասին՝ ցույց տալով, որ պատշաճ մակարդակով չի տիրապետում պատմական եղելություններին։ Փաշինյանը հիմնական շեշտը դնում է բնական գիտությունների և մասնավորապես տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացման վրա, բայց սա չի նշանակում, որ հասարակական գիտությունները պետք է անտեսվեն։
Սակայն իշխանություններն անդրդվելի են մասնավորապես հայագիտական առարկաների դերակատարությունը երկրորդական դարձնելու հարցում և, ըստ այդմ, պատահական չէ, որ ցանկություն չունեն փոխել «Հայոց պատմություն», «Հայ գրականություն», «Հայոց լեզու» առարկաները բուհերում ոչ պարտադիր դարձնելու որոշումը։ Դեռ ավելին՝ գիտության նկատմամբ քամահրական վերաբերմունքի արդյունք է այն, որ երկրի վարչապետը նշում է, թե «գիտնականները սուրճ խմելով են զբաղված», ինչը բնականաբար առաջացրեց գիտնականների վրդովմունքը։
Իշխանություններն ընդգծում են, թե գիտական հիմնարկներն արդյունավետ չեն աշխատում, սակայն հարց է, թե արդյոք ստեղծվա՞ծ են բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, որպեսզի գիտության զարգացումը դառնա արդյունավետ և ժամանակակից պահանջներին համապատասխան։
Այսօրվա ակադեմիական համակարգում մեծ թիվ են կազմում բարձր տարիք ունեցող գիտնականները, իսկ թե ի՞նչ քայլեր են ձեռնարկվում երիտասարդ գիտնականներ ձևավորելու և նրանց խրախուսելու համար, մնում է հարցական։ Դա է պատճառը, որ քիչ թե շատ ձևավորված երիտասարդ մասնագետները ֆինանսական սուղ միջոցների տրամադրման պայմաններում ձգտում են իրենց գործունեությունը շարունակել արտասահմանում։
Եվ հերիք չէ, որ չկա գիտության զարգացման հստակ ռազմավարություն, կառավարությունը ձեռնամուխ է եղել Գիտությունների ազգային ակադեմիայի լուծարման գործին։ Ճիշտ է՝ ըստ «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» օրենքի նոր նախագծի, ԳԱԱ-ն գոյություն է ունենալու, բայց ոչ թե որպես գիտահետազոտական ինստիտուտները միավորող և համակարգող կառույց, այլ որպես հասարակական կազմակերպություն կամ ուղղակի խորհրդատվական մարմին։ Եվ փորձ է կատարվում գիտահետազոտական ինստիտուտները տանել բուհեր։
ԳԱԱ-ում աշխատող գիտնականների մեծ մասը դեմ է այս փոփոխությանը, և պատահական չէ, որ մտավախություն կա, որ սա օպտիմալացում իրականացնելու մի ձև է, որով ճանապարհ է հարթվում բուհերին միավորվող ինստիտուտների հաստիքները կրճատելու և ֆինանսավորումը նվազեցնելու համար։ Եվ զարմանալի է, որ Փաշինյանը հայտարարում է, թե ներկայումս պետությունը փողի խնդիր չունի, բայց իշխանությունները գումարներ են խնայում գիտության զարգացմանը նպաստելու հարցում։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ