«Եթե վարել չգիտեն, լինելու են «վթարներ», իսկ եթե կան «վթարներ», լինելու են մեղավորներ ու տուժողներ»
ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑPast.am-ի զրուցակիցն է Հանրային խորհրդի նախկին անդամ, կառավարման փորձագետ Հարություն Մեսրոբյանը:
-Պարո՛ն Մեսրոբյան, որո՞նք էին գրեթե երեք ամիս անց համաճարակից բխող թե՛ առողջապահական և թե՛ սոցիալ-տնտեսական բարդ իրավիճակի հանգեցնող թերացումները:
-Առաջին կոպիտ սխալը` բաց թողնվեցին հունվար, փետրվար և մասամբ մարտ ամիսները: Երկրորդ կոպիտ սխալն այդ ժամանակահատվածում իրականացվող զանգվածային տարբեր միջոցառումներն էին, հիմնականում` ՍԴ-ի հետ կապված Հայաստանով մեկ հանրաքվեի քարոզչությունը, անգամ մարտի 1-ից հետո, երբ պաշտոնապես հաստատվեց վարակը: Երրորդ կոպիտ սխալը` համաճարակի դեմ պայքարը սկսվեց և շարունակվում է բացառապես արձագանքի սկզբունքով, հախուռն, անտեսելով ոլորտի պրոֆեսիոնալներին: Այսինքն, իրականացվում է ոչ թե ակտիվ, այլ ռեակտիվ կառավարում, ինչն անթույլատրելի է պետության կառավարման դեպքում:
-Արդեն այս փուլում հետևություններ արվեցի՞ն:
-Բնական է՝ ոչ: Առհասարակ, 1991 թ.-ից մեր բոլոր ժամանակների իշխանությունները հետևություններ չեն անում, քանի որ դասական իմաստով Հայաստանում պետական կառավարում գոյություն չունի: Քաղաքական ուժի կողմից հետևություններ արվում են միայն հռետորաբանության տեսքով, երբ այդ ուժը կորցնում է իշխանությունը: Վստահ եմ, որ եթե իշխանություն կորցրած ցանկացած ուժ նորից գա իշխանության, ականատես ենք լինելու «դարձ ի շրջանս յուր» կատակերգությանը:
-Իսկ ո՞րն է պատճառը և ինչո՞ւ, ըստ էության, պատշաճ պետական կառավարում չի իրականացվում:
-Պատճառն այն է, որ մենք անգրագետ ենք պետության կառավարման հարցում: Երբ պետությունը կառավարվում է իրավիճակից ելնելով, դա կառավարում չէ: Բերեմ հայկական ընտանիքի պարզ օրինակ: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք, որ հայ կինը տնային իր տնտեսությունը վարի այնպես, ինչպես կառավարվում է Հայաստանը` արձագանքի սկզբունքով, ելնելով իրավիճակից: Նա ապրանքների և ֆինանսների պահուստներ ունի, իրատեսորեն պլանավորում է գնումների ու ծախսերի ծավալներն ըստ առաջնահերթության: Կրկնում եմ` իրատեսորեն: Ի՞նչ է, այս տարրական քայլերից մեր պետական այրերը գաղափար չունե՞ն: Որքա՞ն կարելի է կատակ անել երկրի հետ և չունենալ պետության զարգացման ռազմավարական ծրագիր: Մինչև հիմա հստակ չգիտենք, թե ինչպիսի պետություն ենք մենք կառուցում:
Ինչ վերաբերում է հարցի երկրորդ մասին, ապա կառավարման էությունը փոխելու համար պետք է հասկանալ, որ պետության կառավարումը պրոֆեսիոնալ ոլորտ է: Դա է պատճառը, որ դեռևս այս տարվա հունվարից նախաձեռնվել է հայ պետական կառավարչական էլիտայի ձևավորման գործընթաց: Արդեն ավարտվում է զտման առաջին փուլը և շուտով հայտարարություն է հրապարակվելու:
-Ամեն դեպքում` հիմա կա ճգնաժամ: Արդեն առկա հետևանքները, նաև հետագայում հնարավոր վնասները մեղմելու ուղղությամբ ինչպիսի՞ հակաճգնաժամային կառավարում է իրականացվում:
-Ինձ մոտ տպավորություն է, թե Ձեր հարցերը Հայաստանի մասին չեն: Ես սա ասում եմ որպես կառավարման փորձագետ, որը 1991 թ.-ից պետական կառավարման համակարգը պրոֆեսիոնալ աչքերով բազմիցս ներսից դիտարկել է: Խնդիրը մե՛ր մեջ է: Հիմա եթե ցանկացած ընդդիմադիր ուժին փոխանցենք պետության բանալիները՝ նույնն է լինելու, բայց ոճային տարբերությամբ: Հիմա էլ տարբեր արտահայտման ձևերով նույն անհաջող կառավարումն է իրականացվում, ինչը եղել է նախորդ երեք նախագահների օրոք, պարզապես հիմա կառավարման հոտ անգամ չի գալիս:
Եթե ռեակտիվ կառավարման ժամանակ որոշումները կայացվում են ըստ իրավիճակի, ապա ակտիվ կառավարումը ենթադրում է պետության զարգացման ռազմավարական ծրագրի առկայություն, որը պետք բաժանված լինի ըստ ոլորտների՝ եռամսյակների և տարիների, ոլորտների պատասխանատուների և իրենց պատասխանատվության տեսակի և չափի:
Մենք, չգիտես ինչու, ասում ենք նախորդ իշխանություն, նոր իշխանություն, բայց 1991 թ.-ից կառավարման իմաստով հին ու նոր իշխանություն Հայաստանում գոյություն չունի: Միայն հայտարարում են, թե ինչ է անհրաժեշտ անել՝ չնշելով ինչպես, ինչ մեխանիզմներով:
Ի ապացույց, որ հին ու նոր իշխանություն, ըստ էության. չկա, բերեմ օրինակներ Հայաստանի և Երևանի մասշտաբներով: Հյուսիս-հարավ ճանապարհն ինչպես դանդաղ կառուցվում էր նախորդների օրոք, այնպես էլ դանդաղ կառուցվում է նորերի օրոք: Կամ`Երևանի կենտրոնում ագրեսիվ կառուցապատում սկսվեց նախորդ իշխանությունների օրոք, երբ «գերակա շահի» քողի տակ ավիրվում էին մայրաքաղաքի արժեք ներկայացնող շենքեր և շինություններ: Նույնը կատարվում է հիմա` Արամի փողոցում գտնվող շենքի պատի փլուզում, լուսավորության նախկին նախարարության շենքի վերացում, հիմա էլ Ֆիրդուսի թաղամասում նույնանման գործելաոճ և այլն: Այսպիսով, հնարավոր վնասները ոչ միայն չեն մեղմվում, այլ խորացվում են հին վնասները և գեներացվում նորերը:
Մի հարց էլ ես տամ Ձեզ՝ ինքնաթիռ վարել գիտե՞ք:
-Ոչ:
-Պատկերացրեք՝ ուղևորները քվեարկում են ու Դուք այդ քվեարկության արդյունքում ստանում եք ինքնաթիռը վարելու իրավունք: Պարզ է, չէ՞, թե ինչ է լինելու, երբ նստեք ղեկին: Նույնը կատարվում է 1991 թ.-ից: Վերջիվերջո, մենք ազգովի պե՞տք է լրջանանք, թե՞ ոչ: Հիմա պատկերացրեք, որ կառավարումից հեռու մարդը նստում է պետության ղեկին: Մի «վթար», երկու «վթար», և դա՝ 1991 թ.-ից: Այդպես էլ համառորեն չենք հասկանում, որ պետությունը պետք է կառավարեն կառավարման պրոֆեսիոնալները:
-Միգուցե խնդիրը վարողների պատասխանատվության մե՞ջ է, չէ՞ որ եթե վարել չգիտես, կարող ես և չնստել ղեկին:
-Բայց ժողովուրդն է, չէ՞, ընտրում: Դե, թող նստե՛ն այդ ինքնաթիռը, ինչ ասեմ… Ավելին, եթե այդքան սկզբունքային ենք, քիչ առաջ իմ բերված օրինակներում ինչո՞ւ նույն եռանդով պատասխանատվության չենք կանչում ներկա մեղավորներին:
-Ձեր նկարագրած իրավիճա՞կն է պատճառը, որ նաև հասարակություն-իշխանություն կապի, քաղաքական ուժերի համագործակցության խնդիր ունենք, ուր նաև մեղավորների անսպառ փնտրտուք կա:
-Պատճառն այն է, որ և՛ հասարակությունը, և՛ իշխանությունը և՛ ընդդիմությունը չգիտեն՝ ինչպես պետություն կառավարել: Իսկ եթե վարել չգիտեն, լինելու են «վթարներ», իսկ եթե կան «վթարներ», լինելու են մեղավորներ ու տուժողներ: 1991թ.-ից տուժում ենք, բայց մխիթարվում ենք մեղավորներ փնտրելով…
Բայց խնդիրն այն չէ, թե ով է մեղավոր, խնդիրն այն է, թե ինչո՞ւ ենք մենք համառորեն ոչ պրոֆեսիոնալներին վստահում պետության ղեկը: Պատկերացրեք՝ տաքսու մի անփորձ վարորդ լոպպազ հայտարություններ է անում: Իմանալով, որ ինքն անփորձ է, կնստե՞ք իր մեքենան: Իհարկե՝ ո՛չ: Իսկ ինչո՞ւ ենք ազգովի «նստում» անփորձ վարողի պետության մեջ: Երբ խնդիրը ներկայացվում է պարզունակ օրինակներով՝ ինչպիսիք մեքենան ու ինքնաթիռն են, բոլորը սթափ են մտածում: Հենց անցնում ենք պետության դաշտ, մի այնպիսի ռոմանտիկ անհեթեթությունների գիրկն ենք ընկնում, որ էլ ասելու չէ… Բայց չէ՞ որ տաքսու մեջ 4-ով ենք, ինքնաթիռի մեջ՝ 200-ով, իսկ պետության մեջ` 3 միլիոնով: 4-ի ժամանակ սթափ ենք, 200-ի՝ նույնպես, բայց 3 միլիոնի` ոչ:
-Իսկ շարունակ այդպես անփորձ վարելով ո՞ւր կարող ենք հասնել:
-Ի՞նչ եղավ 1920թ.-ին: Երկիր կորցրեցինք, ճի՞շտ է: Ասում ենք՝ հինավուրց, խելոք ազգ ենք, երբ մշակույթ ունեինք, ուրիշները ծառերի վրա էին: Բայց հիմա նույն «ծառերի վրայիններն» ինչպիսի պետություններ են ստեղծում, իսկ մենք նույն փոցխի վրա ենք անվերջ կանգնում…
-Ի վերջո, իրավիճակը հաղթահարելու շատ տարբերակներ են առաջարկվում: Ո՞րն է այն ուղին, որով պետք է առաջնորդվել: Գոնե այս փուլում որտեղի՞ց սկսել:
-Նախ` օր առաջ պետք է ձևավորել հայ պետական կառավարչական էլիտա: Երկրորդ` դեռ ապրիլի 27-ին հրապարակավ առաջարկություն էի արել 4 փուլանոց ծրագրի տեսքով՝ հստակ ժամկետներով: Երրորդ` երկրի զարգացման ռազմավարական ծրագիր պետք է ունենալ: Մեզ պետք է պրոֆեսիոնալների կառավարություն, որոնք 4 խումբ որակական պահանջներին պետք է բավարարեն: Դրանք են` բարոյական, մտավոր ու կառավարման իմաստով պրոֆեսիոնալ, ազգային և կամային…
Ահա թե ինչու պետական կառավարչական էլիտայի ձևավորման ընթացքում մեծ ուշադրություն ենք դարձնում մարդկանց զտմանը, որի առաջին փուլն, ինչպես նշեցի, ավարտվում է: Ավելին, մշակված է Հայաստանի զարգացման ռազմավարական ծրագիրը և ապագա մրցունակ պետության կառուցվածքը:
Արդյո՞ք ունա՞կ ենք այս ամենը կյանքի կոչել…
Աննա Բադալյան