Թուրքիան պատուհաս ու սպառնալիք է բոլոր երկրների համար
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԽորհրդային Միության փլուզման արդյունքում առաջ եկած հակամարտություններից Արցախյան հիմնախնդիրը տարբերվում է նրանով, որ դրա կարգավորմանը նպաստելու համար յուրահատուկ միջազգային ձևաչափ է գործում։ Բանակցային գործընթացը տեղի է ունենում ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահության միջնորդական ջանքերի ներքո։
1994 թվականի զինադադարից հետո հակամարտող կողմերի միջև բազմաթիվ հանդիպումներ և բանակցություններ են տեղի ունեցել, քննարկվել են տարբեր առաջարկներ և հակամարտության լուծման ուղիներ, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ հակամարտության կարգավորման գործում արտաքին գործոնների ազդեցությունը միշտ մեծ է եղել։
Ճիշտ է՝ Արցախյան հիմնախնդիրն այն հարցերից մեկն է, որի շուրջ, անկախ իրենց միմյանց հարաբերություններում ունեցած խութերից, համանախագահող երկրները՝ ԱՄՆ-ն, Ռուսաստանն և Ֆրանսիան, համագործակցում են, սակայն պետք է նկատել, որ նույնիսկ բանակցային գործընթացում երեք միջնորդ պետությունների միջև միշտ էլ մրցակցություն է նկատվել։
Եղել են ժամանակներ, որ հակամարտության կարգավորման բանակցային գործընթացում հիմնական նախաձեռնությունն իր ձեռքն է վերցրել Ռուսաստանը, մեկ այլ շրջանում ԱՄՆ-ն է ակտիվ ջանքեր ներդրել, իսկ որոշակի փուլում էլ իր նախաձեռնողականությամբ աչքի է ընկել Ֆրանսիան։
Մյուս կողմից՝ տարածաշրջանային ուժերը ևս իրենց ազդեցությունն ունեն հակամարտության շուրջ տեղի ունեցող գործընթացներում։ Օրինակ՝ հակամարտության գոտում տեղի ունեցող յուրաքանչյուր տեղաշարժի նկատմամբ շատ զգայուն է Իրանը, քանի որ այն գտնվում է անմիջական իր հարևանությամբ։
Իսկ Թուրքիան, որը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ երկիր է, միշտ աչքի է ընկել իր միակողմանի և ադրբեջանամետ դիրքորոշմամբ։ Սակայն վերջին տարիներին այս երկիրը, օգտագործելով իր ռազմական, տնտեսական և մարդկային ներուժը, մեծացրել է իր ազդեցությունն Ադրբեջանում և, ըստ այդմ, նաև հակամարտության գոտում։
Թերևս պատահական չէ, որ տարբեր վերլուծաբաններ հիմնախնդրի շուրջ բանակցային գործընթացի կասեցումը և ռազմական գործողությունների ծավալումը պայմանավորում են հենց թուրքական գործոնով։
Եվ հատկանշական է, որ 1994 թվականի զինադադարից հետո հակամարտության գոտում ընդգրկուն ծավալով ռազմական գործողություններ տեղի ունեցան հենց 2016 թվականի ընթացքում, երբ Սիրիայում տեղի ունեցող գործընթացների արդյունքում ռուս-թուրքական հարաբերություններում մեծ լարվածություն էր նկատվում, իսկ Թուրքիան ցանկություն էր դրսևորում հակամարտության գոտում հրահրել նոր ռազմական բախում՝ նպատակ ունենալով թուլացնել Հարավային Կովկասում Ռուսաստանի ազդեցությունը։
Այս դեպքում ի՞նչ գործոններ է հաշվի առել Թուրքիան, որ հենց սեպտեմբերի վերջին է որոշել լայնածավալ պատերազմ հրահրել Արցախում։ Ըստ երևույթին, թուրքական կողմը փորձել է հարմար պահ ընտրել ռազմական գործողությունների համար։
Այսօր ողջ աշխարհի ուշադրությունը սևեռված է կորոնավիրուսի համավարակի և դրա արդյունքում առաջ եկած տնտեսական դժվարությունների վրա, ուստի կարելի է բնակչությունը ուշադրությունը թուրքական իշխանությունների նկատմամբ դժգոհություններից շեղել այլ ուղղությամբ։
Բացի այդ, Թուրքիան փորձեց որսալ նպաստավոր միջազգային իրավիճակը։ Ռուսաստանը ներկայումս լուրջ խնդիրներ ունի Բելառուսում ստեղծված ներքաղաքական իրավիճակի լարման և ընդդիմադիր գործիչ Նավալնու թունավորման շուրջ ստեղծված իրավիճակում։
Այս ամենի արդյունքում սրվել են ԵՄ-Ռուսաստան հարաբերությունները։ ԵՄ-ն քննարկում է ՌԴ-ի դեմ պատժամիջոցների սահմանման հարցը, իսկ «Հյուսիսային հոսք 2» գազատարի նախագծի կյանքի կոչումը հարցականի տակ է դրվել։
Երբ այս հյուսիսային էներգետիկ նախագծի իրականացումը դառնում է անհեռանկար, ապա մեծանում է Ռուսաստանի կախվածությունը Թուրքիայից, որի տարածքով անցնում է «Թուրքական հոսք» կոչվող գազատարը, որը Եվրոպային ռուսական գազի մատակարարման հիմնական ուղղություններից է։
Սրան զուգահեռ Ռուսաստանը ավելի զգայուն է դառնում Թուրքիայի նկատմամբ, քանի որ թուրքական կողմը հայտարարում է, թե Սև ծովում գազի պաշարներ է հայտնաբերել, որոնք կարող է առանձին գազատարով մատակարերել դեպի Եվրոպա։
Այս շրջանում ԱՄՆ-ը հիմնականում ներքին խնդիրներով է զբաղված։ Այդ երկրում նոյեմբերին խորհրդարանական ընտրություններ են սպասվում, և Թրամփի վարչակազմը ավելի շատ կենտրոնացած է ընտրություններում հաղթանակ տանելու հարցի վրա, իսկ արտաքին հարաբերություններին վերաբերող հարցերից շատերը երկրորդ պլան են մղվել։
Թուրքիան նաև օգտվեց այն հանգամանքից, որ ԵՄ-ում միասնական դիրքորոշում չկա Արևելյան Միջերկրականի հակամարտության մասով Թուրքիայի նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու հարցում։ Դրա համար էլ Կիպրոսը դեմ է քվեարկում Բելառուսի դեմ սահմանվելիք պատժամիջոցների փաթեթին՝ պահանջելով, որ նախ և առաջ պատժամիջոցներ սահմանվեն Թուրքիայի նկատմամբ, որից հետո միայն անցնել Բելառուսի հարցի քննարկմանը։
Ուստի Անկարայի նման պահվածքի պատճառը, շատ քաղաքագետների կարծիքով, այն է, որ եթե ԵՄ-ին չի հաջողվում Արևելյան Միջերկրականի շուրջ հակամարտության հարցում իր դեմ պատժամիջոցներ սահմանել, ապա Արցախյան հիմնախնդրի դեպքում իր դեմ սանկցիաների մասին անգամ խոսք լինել չի կարող։ Սակայն այստեղ Թուրքիայի հաշվարկները կարող են մեծապես սխալ լինել: Բանն այն է, որ աշխարհի գերտերություններն արդեն իսկ կոշտ հռետորաբանությամբ արձանագրում են Թուրքիայի կողմից ահաբեկչական խմբավորումների ներգրավումը Հայաստանի դեմ ռազմական գործողություններում: Իսկ սա նշանակում է, որ Թուրքիան պատուհաս ու սպառնալիք է դարձել աշխարհի համար...
ԱրթուրԿարապետյան