Թուրքագետը պարզաբանել է, թե որքանով է իրագործելի «մեծ Թուրանի» նախագիծը եւ ով կարող է կանխել այն
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԹյուրքական մի շարք պետությունների միություն ստեղծելու նախագիծն արդեն որոշ ժամանակ է, ինչ գտնվում է Թուրքիայի օրակարգում ոչ միայն վերլուծական եւ հասարակական-քաղաքական դիսկուրսի մակարդակում, այլեւ` ամենաբարձր մակարդակում:
Արցախյան պատերազմից հետո ակտիվացել են «մեծ Թուրանի» համատեղ թյուրքական զինված ուժերի ստեղծման մասին խոսակցությունները, եւ սա իրական ենթատեքստ ունի: Այս մասին NEWS.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց ՀՀ ԳԱԱ Արեւելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը:
«Մենք տեսնում ենք, որ վերջին շաբաթներին Թուրքիայի կառավարության գերատեսչությունների ներկայացուցիչները, այդ թվում` պաշտպանության նախարարությունը, այցելել են մի շարք թյուրքալեզու երկրներ, ինչից հետո պայմանագրեր են կնքվել Կենտրոնական Ասիայի երկրներ թուրքական զենքի մատակարարման մասին: Բացի այդ, քննարկվել է համատեղ զինված ուժերի ստեղծման հարցը: Այս փուլում այս նախագիծն իրականացման քիչ շանսեր ունի, սակայն չի կարելի թերագնահատել այն, որ Թուրքիայի ներկայիս ղեկավարությունը լրջորեն քննարկում է երկրի արտաքին քաղաքականությունը կանխորոշող պանթյուրքական նպատակների իրագործման հնարավորությունը: Անհրաժեշտ է ամենայն լրջությամբ մոտենալ այս վտանգին, եւ դա վերաբերում է ոչ միայն Հայաստանին, այլեւ Ռուսաստանին, Իրանին, արաբական երկրներին»,- նշեց փորձագետը:
Ըստ նրա` այդ գաղափարի իրականացման որեւէ ձեւի մասին դեռ վաղ է խոսել, սակայն Թուրքիան դրա համար որոշակի, թեկուզ սահմանափակ ռեսուրսներ ունի, եւ դրանք կապված են այն բանի հետ, որ Թուրքիայի ռազմարդյունաբերական համալիրի, մասնավորապես` ԱԹՍ-ների առաջավոր տեխնոլոգիական մշակումների հնարավորություններ են ի հայտ են եկել:
«Անկարան լիովին կօգտագործի այս գործոնը: Բացի այդ, Թուրքիան չվախեցավ մտնել Ռուսաստանի հետ ռազմավարական առճակատման մեջ Հարավային Կովկասի շուրջ, եւ նրան հաջողվեց ինչ-որ բանի հասնել` չնայած` ոչ ամեն ինչի: Դա թյուրքալեզու երկրներին կդրդի ավելի լուրջ վերաբերվել այս նախագծին, որը անկասկած դիմադրության կհանդիպի ինչպես Ռուսաստանի, այնպես էլ Չինաստանի` Կենտրոնական Ասիայի հիմնական դերակատարների կողմից: Պարզ ասած, Թուրքիայի ռեսուրսները ռազմական ներուժն է, որը քաղաքականի է վերածվում, իսկ տնտեսականի` ավելի քիչ: Կենտրոնական Ասիայի երկրների վրա տնտեսական ազդեցության տեսանկյունից Անկարան, իհարկե, ի վիճակի չէ մրցակցել ոչ Ռուսաստանի, ոչ, առավել եւս, Չինաստանի հետ: Առայժմ հեռանկարներ չկան, որ Թուրքիայի համար իրավիճակն այս առումով կարող է փոխվել մոտ ապագայում` հաշվի առնելով խորացող տնտեսական ճգնաժամը»,- շեշտեց Սաֆրաստյանը:
Թուրքագետը նշեց, որ ժամանակակից Թուրքիայի արտաքին քաղաքականությունը հաճախ արկածախնդիր է, քանի որ նպատակներ են դրվում, որոնք չեն համապատասխանում երկրի իրական ներուժին, սակայնԷրդողանը միեւնույն ժամանակ պրագմատիկ է եւ հասկանում է, որ «կարմիր գծեր» գոյություն ունեն, որոնք անցնել պետք չէ, եւ այս իմաստով Անկարան առաջ չի տանի պանթյուրքական գաղափարները Ռուսաստանի տարածքում:
«Իհարկե, որոշակի աշխատանք տարվում է դեռ 1990-ականներից, սակայն վերջերս Ռուսաստանի թյուրքալեզու ժողովուրդների շրջանում հստակ քաղաքականություն չկա: Սակայն պետք է հաշվի առնել, որ սա աշխարհառազմավարական նախագիծ է, այսինքն` երկարաժամկետ` մի քանի փուլով: Մենք այժմ գտնվում ենք «մեծ Թուրան» նախագծի առաջին փուլի հենց սկզբում, երբ Թուրքիան պատրաստվում է պայմանագրեր կնքել ռազմական համագործակցության ոլորտում:
Հետագայում չեն բացառվում երկրների համատեղ վարժանքները: Անկարան պանթյուրքիզմի իրականացման շրջանակներում 1-2 տարվա ընթացքում կտրուկ քայլեր չի ձեռնարկի Ռուսաստանի նկատմամբ: Ինչ վերաբերում է Իրանին, ապա Թուրքիան վաղուց օգտագործում է այն փաստը, որ Իսլամական Հանրապետության տարածքում տասնյակ միլիոնավոր թյուրքալեզու մարդիկ են ապրում, իսկ Անկարայի հետ կապված տարբեր խմբավորումներ (այդ թվում` օրինական եւ կիսաօրինական) գործում են այս բնակչության բնակության վայրերում: Առայժմ Թեհրանը վերահսկում է նրանց գործունեությունը, եւ առաջիկայում Թուրքիային չի հաջողվի չ բեկում գրանցել այս ուղղությամբ:
Ռուսաստանը եւ Իրանը լավ են պատկերացնում Թուրքիայի քաղաքականության սպառնալիքները, որը ձգտում է դուրս մղել նրանց տարածաշրջանից: Այնուամենայնիվ, Մոսկվան եւ Թեհրանը դեռ շահագրգռված են Անկարայի հետ համագործակցությամբ: Դա կարելի է տեսնել Սիրիայի օրինակով, որտեղ այս երեք պետությունները, հրաժարվելով հակասություններից, կարողացան փոխգործակցության հնարավորություններ գտնել: Միայն ԱՄՆ-ն եւ Ռուսաստանը կարող են լրջորեն ազդել Թուրքիայի քաղաքականության վրա: Վաշինգտոնը կարող է տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառել, որոնք շատ ծանր հետեւանքներ կունենան Անկարայի համար, ինչպես դա եղավ 2-3 տարի առաջ: Ռուսաստանն իր հերթին կարող է ազդել Թուրքիայի վրա ռազմական մեթոդներով, այդ թվում` Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում: Սակայն, ելնելով իրենց շահերից, եւ ԱՄՆ-ն, եւ Ռուսաստանը չեն օգտագործում իրենց հնարավորություններն Անկարայի դեմ»,- հավելեց ԳԱԱ Արեւելագիտության ինստիտուտի տնօրենը:
Նրա կարծիքով` առնվազն 2-3 տարի հակաթուրքական բլոկ չի ստեղծվի ոչ միայն մեր տարածաշրջանում, այլ նաեւ Արեւելյան Միջերկրածովյան տարածաշրջանում, որտեղ Անկարան եւս լուրջ հակասություններ ունի մի շարք երկրների հետ: