Yerevan, 28.March.2024,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
BREAKING


Ի՞նչ կապ ունի սիսեռը ոչխարի ու «Իլիականի» հետը․ «Փաստ»

ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Սիսեռը լոբազգիների ընտանիքի հատիկավոր խոտային մշակաբույս է: Տարածված անուններն են՝ Վոլոժյան ոլոռ, հունական ոլոռ, ոչխարի ոլոռ, նոհուտ: Սիսեռի սերմերը, որոնք օգտագործվում են սննդում, հատկապես տարածված են Մերձավոր Արևելքում և այս տարածքի ուտեստների` հումուսի և ֆալաֆելի պատրաստման հիմքն են հանդիսանում: Սիսեռի սերմերը հիշեցնում են խոյի կամ ոչխարի գլուխը, ունեն ուռուցիկ, կոպիտ մակերես: Մշակովի ոլոռի հայրենի երկիր է համարվում Սիրիայի հյուսիս-արևելքը, որտեղ աճում է նրա նախնին` Cicer reticulatum-ը: Ներկայումս վայրի տեսքով այդ խոտաբույսը չի հանդիպում, բայց, որպես մշակաբույս, աճում է աշխարհի ավելի քան 50 երկրներում: 13,5 միլիոն հա տարածքում է աճեցվում սիսեռը: Հավաքված բերքի ավելի քան 90 % -ը բաժին է ընկնում Հարավային Ասիային, որից Հնդկաստանին բաժին է ընկնում դրա 72 %-ը, Պակիստանին` 10%ը և այլն։

Սիսեռը ամենահին մշակովի լոբազգիներից մեկն է։ Մերձավոր Արևելքում այն սկսել են աճեցնել ավելի քան 7 հազար տարի առաջ: Ըստ ամենայնի, այդ բույսի սելեկցիան տեղի է ունեցել Տիգրիսի և Եփրատի վերին հոսանքներում, որտեղ էլ աճել է այդ բույսի վայրի նախնին: Մ.թ.ա. 9-րդ դարի վերջին մարդիկ արդեն կա՛մ մշակել են այդ բույսը իր բնական սահմաններից դուրս, կա՛մ էլ գնել են այն, ինչի մասին վկայում են նեոլիթյան Թել էլ-Կերխ բնակավայրերի (մ.թ.ա. 10-րդ դար) և Աբու Հուրեյրա (մ.թ.ա. 10-րդ դար) բնակատեղիների պեղումները: Սիսեռ հայտնաբերվել է նաև Իերեխոնի նախնական խեցեգործական շերտերում (մ.թ.ա. մոտ 6500)։ Եվրոպայում սիսեռի հետքի մասին ամենավաղ տեղեկությունները սկսվել են ուշ նեոլիթից. սիսեռի առանձնակի նմուշներ են հայտնաբերվել հունական Թեսալիայի պեղումների ժամանակ (մ.թ.ա. 5500): Բրոնզե դարում ՝ մ.թ.ա. 2800-ից 1300-ն ընկած ժամանակահատվածում, այդ մշակաբույսի տարածման ուղիներն արդեն բավականին լավ են նշմարվում:

Սիսեռ սկսել են աճեցնել Կրետեում, Եգիպտոսում, Իսրայելում, Հորդանանում, Իրաքում, Պակիստանում և Հնդկաստանում: Վերջին դեպքում սիսեռը խիստ արժանի տեղ է զբաղեցրել ազգային խոհանոցում, ինչը մինչև Միջագետքում սիսեռի հետքի հայտնագործությունից առաջ սխալ կարծիք էր առաջացրել, որ այդ մշակաբույսը ծագել է հենց Հնդկաստանում (մասնավորապես, Նիկոլայ Վավիլովն է եկել նման եզրակացության 1930-ականներին): Ամենավաղ գրավոր աղբյուրը, որտեղ նշված է սիսեռի հատիկի մասին, «Իլիականն» է. բանն այն է, որ Հոմերոսի կյանքի ժամանակ այդ լոբազգին Հունաստանում լավ հայտնի է եղել: Հռոմեացիները ծանոթ են եղել սիսեռի մի քանի տեսակների հետ և դրանցից պատրաստել են շիլա, որը կոչվել է «պուլս»: Սիսեռը կերել են նաև հում կամ բոված, ինչպես ժամանակակից մարդիկ գետնանուշ են ուտում: Ընդհանուր առմամբ, սպիտակուցներով հարուստ այդ ընդեղենը համարվել է աղքատների սնունդ, քանի որ նրանք ամեն օր միս կամ ձուկ ուտելու հնարավորություն չունեն: Ցիցերոնի նախնիները ստացել են Սիսեռ մականունը հավանաբար այն պատճառով, որ նրանցից մեկի քիթը խիստ հիշեցրել է սիսեռ:

Իր քաղաքական կարիերայի սկզբում հռետորը հրաժարվել է իր այդ մականունը փոխելու խորհրդից և կանխատեսել, որ իր անունը մի օր կդառնա ավելի հայտնի և հարգված, քան այն ժամանակ հայտնի քաղաքական գործիչների՝ Սկավրայի և Կատուլայի անունները: Պլինոս Ավագը սիսեռը կապել է Վեներայի հետ և կարծել, որ այն բուժում է սեպտիկ վերքերը, խթանում է դաշտանը, միզամուղ միջոց է և օգնում է բուժել երիկամների քարերը: Հին հռոմեացի բժիշկ Գալենը պնդել է, որ այդ բույսի հատիկները նպաստում են սերմնաբջիջների ձևավորմանը, և դրանք ավելի շատ կալորիաներ ունեն, քան լոբին, բացի այդ, չեն հանգեցնում վքնածության: 9-րդ դարի սկզբին Կառլոս Մեծը սիսեռը հայտարարել է համընդհանուր մշակաբույս: Ժամանակակից հետազոտողները կարծում են, որ սիսեռն օգնում է իջեցնել արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը:

Կամո Խաչիկյան

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

AraratBank places its 27th issue of dollar bonds Ucom launches network modernization efforts in few regions of ArmeniaUcom Launches Network Modernization Efforts in Regions of Armenia5 000 dram bonus from IDBank for pension card holders World Bank Armenia has organized discussion on facilitating women’s wider engagement in sectors that have been traditionally male dominated in the countryIDBank as a Participant in the Conference of My Forest Armenia NGOIDBank issues the 1st tranche of dollar bonds of 2024In 2023, the SME Loan Portfolio of Ameriabank Reported More Than 30% GrowthMining plays an important role in providing materials for energy transition and green economy: Roman Khudoli Amio digital cards with unlimited opportunities and 5% cashbackInternational Client’s Day at IDBank Termination of service of MIR cards. IDBankThree Sad Stories about FraudstersUcom showed high and stable growth in fixed and mobile communications in 2023 The number of Team mobile subscribers is over 1 million On the occasion of International Women's Day ZCMC employees were awarded 3,780,052 Drams to the City of Smile Fund: The Power of One Dram Will Go to My forest Armenia in MarchGlobal Finance Recognizes Ameriabank's Leadership in Sustainable Finance in ArmeniaHow AMIO succeeded in gathering its team, partners and customers around a common goalWhat to Give on The Occasion of Women's Day? Idram and IDBankHalf Price for Everyone and up to AMD 15.000 Welcome Bonus for New Customers. IDBank Ucom congratulates everyone with spring holidays with a special offer Doing Digital Forum Returns Featuring Brett King as Keynote Speaker We celebrate the successes of AMIO BANK and Ingo Armenia in 2023ZCMC declares, that the Russian company GeoProMining LLC has never been and is not currently a shareholder of the Company, nor does it have any stake in the Company's ownership structureA Millionaire Wanted: New Draw from IdramUcom's fixed network is now available at AshtarakVisa & Unibank Unique opportunities to Olympic Games fans thanks to Visa in ArmeniaThe renovated Ucom sales and service center opened at Komitas 30Privileged conditions with the Business Prime packageInterview with Chairman of BOGG PLC Mel CarvillGet 5% cashback on your AMIO digital card! Get 5% cashback on your AMIO digital card!Book Giving Day in Khnko Aper Library. IDBankTransfer your loan and take benefit of the 1.5% low interest refinancing offerAraratBank Donates to Regional Libraries: BOOKS FOR ALLAmeriabank set to join BOGG, a London Stock Exchange (LSE) listed financial group as a standalone entityWhich Book to Choose as a Gift for the Book Giving Day? A Piece of Advice from Idram and IDBankAMIO BANK will start the leasing process in the immediate futureFast Bank has received a Mastercard membership license Two new sports channels in Ucom's uTV channel listA bunch of smiles in the city. "Artsakh" branch of AMIO BANK has been reopened A network ready for the transition to 5G and qualitatively new television. Ucom signed official agreements with Nokia and MediaKindHow to Celebrate Love Days? A Piece of Advice from Idram and IDBankVisa Travel card - your best friend of the road Ardshinbank announces agreement to acquire HSBC ArmeniaFastex to Provide up to 5 Million $FTN to the “Olympionic” Sports FoundationAMD 3,665,972 to Armenian Mothers. In February, Cancer Awareness Month, The Power of One Dram will be directed to the City of Smile Ambassadors accredited to Armenia, Galaxy Group and Ucom leaders spoke at the largest event of the European Business Association Idplus Digital Fuel Cards: Everyone Makes a Plus