Մորզեի իրավական վեճերի, ստացած վարկի ու այբուբենի մասին․ «Փաստ»
ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ«Փաստ» օրաթերթը գրում է
Մորզեի այբուբենը (կոդը) նիշային կոդավորման համակարգ է, որը կոդավորում է թվեր, տառեր, կետադրական նշաններ և այլ սիմվոլներ, որոնք կարող են վերծանվել համապատասխան երկար և կարճ ազդանշանների միջոցով, ինչպես գիծը և կետը։ Սեմյուել Ֆինլ ի Բրիզ Մորզեն (1791-1872 թթ.) ամերիկացի նկարիչ և հեռագրության բնագավառի գյուտարար է։ Նյու Յորքի նկարչության ազգային ակադեմիայի հիմնադիր ն ե րից է և առա ջին նախագահը ։ Մորզեն երկար տարիներ զբաղվել է գեղանկարչությամբ և դիմանկարչությամբ և վերջապես համոզվել է, որ ամերիկացիներին նկարչական արվեստը չի հետաքրքրում:
Երբ նրան 1836 թվականին ցույց են տվել Վիլհելմ Վեբերի կողմից ստեղծված հեռագրային սարքի մոդելը, նա ամբողջությամբ նվիրվել է դրան: 1837 թվականին Մորզեն ցուցադրել է հեռագրասարքի իր առաջին մոդելը: Իր գործընկեր Ալֆրեդ Վեյլեմի հետ համատեղ նա մշակել է տառերի հաղորդման մեխանիզմը կետերի և գծիկների միջոցով: Ավելի ճիշտ լինելու համար պետք է նշել, որ տառերի կոդավորման համակարգը ստեղծվել է Մորզեի գործընկերոջ՝ Ալֆրեդ Վայլեմի կողմից, ինչը Մորզեն չի ընդունել որպես փաստ։ Բայց 1838 թվականին Մորզեն դա ցուցադրել է Ֆիլադելֆիայի Ֆրանկլինի համալսարանում, և այդ օրվանից այն կոչվել է Մորզեի այբուբեն: Նրա բախտը բերել է նաև 1843 թվականին, երբ նա 30 000 դոլար վարկ է ստացել ԱՄՆ–ի կառավարությունից՝ կառուցելու համար հեռագրային գիծ՝ Բալ թիմորից Վաշինգտոն: Բայց հեռագիրը չի աշխատել, 40 կիլոմետր հեռավորության վրա էլեկտրական ազդանշանը կորել է:
Այստեղ ևս նրան օգնել է Վեյլին, որը ստեղծել է համապատասխան ռելե՝ որպես ուժեղացուցիչ: Հետո արդեն սկսվել են իրավաբանական բախումները գործընկերների և մասնավորապես Վեյլիի հետ, որը պահանջում էր ճանաչել իր ակնառու և ավելի մեծ ավանդը հեռագրային գործում, բայց այդ ամենը Վեյլ իին չի հաջողվել: Անսպասելիորեն հեռագիրը պահանջ ված է ստաց վել լրագրողների , բանկերի և երկաթուղու համար: 1848 թվականին Վեյլի/Մորզեի այբուբենը կատարելագործվել է ազգությամբ գերմանացի Ֆրիդրիխ Գերկեի և իր գործընկերների կողմից, որը և օգտագործվում է առ այսօր։ 1870-ականներից հետո Մորզեի այբուբենը անկում է ապրել, քանի որ հեռագրին գերազանցող հեռախոսը, ռադիոն, հեռուստատեսությունը, իսկ ներկայումս էլ համացանցն են հայտնվել: Այնուամենայնիվ, Մորզեի այբուբենը ներկայումս էլ որոշակիորեն օգտագործվում է, հատկապես արտակարգ իրավիճակներում:
Կամո Խաչիկյան
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում