Երևան, 19.Մարտ.2024,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
ՀՐԱՏԱՊ


«Յուրաքանչյուր անզգույշ հայտարարություն, ավելորդ ու չհաշվարկված զիջում կարող է պայթեցնել տարածաշրջանը». «Փաստ»

ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

«Լույս» հիմնադրամի ավագ հետազոտող, արտաքին և անվտանգային հարցերով փորձագետ Դերենիկ Խաչատրյանի հետ զրուցել ենք 2020թ. նոյեմբերի 9-ից շուրջ երկու տարի անց առկա բանակցային գործընթացի, հնարավորությունների, մարտահրավերների, նաև վտանգների մասին: «Հայաստանը գնաց որևէ փաստաթղթով չնախատեսված նորանոր զիջումների» «Հետահայաց կարող ենք արձանագրել, որ նոյեմբերի 9-ին հետևած յուրաքանչյուր հաջորդ օր, բանակցային գործընթացի իմաստով, մեր դիրքերը միայն ավելի է թուլացրել։ Այսինքն, նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը ոչ թե պետք է դիտարկել որպես մեզ համար աղետալի պատերազմի արդյունքներն ամրագրող ինչ-որ վերջնական հանգրվան, այլ անվերջանալի կապիտուլ յացիաների շղթայի մեկնարկ, Հայաստանի կողմից ստորագրված սպիտակ թուղթ, որտեղ յուրաքանչյուր հաջորդ օր Ադրբեջանը սեփական հայեցողությամբ Հայաստանին և Արցախին ուղղված նոր անընդունելի պահանջներ է խզբզում»,«Փաստի» հետ զրույցում նշեց փորձագետը:

Վերոնշյալը հիմնավորելու օրինակներ բերելով՝ Դերենիկ Խաչատրյանը հավելեց. «Հայաստանը նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունից հետո զիջել է դրանով չնախատեսված մի շարք տարածքներ: Եթե այդ հայտարարության ստորագրումից հետո առաջին ամիսներին միջազգային հանրությունը, այդ թվում՝ ԵԱՀԿ ՄԽ-ը շարունակում էր պնդել ազգերի ինքնորոշման իրավունքն ու Մադրիդյան հայտնի սկզբունքները, ապա 2021թ. կեսերից՝ հատկապես Հայաստանում տեղի ունեցած արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններից հետո այդ սկզբունքները դուրս մղվեցին բանակցային օրակարգից: Նոյեմբերի 9-ից անմիջապես հետո ԵՄ-ն, ՌԴ-ն, ԱՄՆ-ը խոսում էին պատերազմի միջոցով հարցը լուծելու անհնարինության, Արցախի կարգավիճակի հստակեցման անհրաժեշտության, պատերազմական հանցագործությունների և թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կողմից վարձկանների ներգրավման հետաքննության և այլ հայանպաստ հարցերի մասին, որոնք աստիճանաբար դուրս մղվեցին նրանց խոսույթից։

Հայաստանը գնաց որևէ փաստաթղթով չնախատեսված նորանոր զիջումների՝ Գորիս-Կապան ճանապարհ, ականապատման քարտեզների հանձնում, 1-ին պատերազմի զոհերի մարմինների փոխանցում և այլն։ Նոյեմբերի 9-ին հաջորդող յուրաքանչյուր նոր օրը Արցախի կարգավիճակին և սուբյեկտայնությանը էլ ավելի անդառնալի հարվածներ են հասցրել. ՀՀ բարձրաստիճան պաշտոնյաների հրաժարումը՝ մեկնել Արցախ, կամ մեկնածների պաշտոնազրկումը, Ացրախի կարգավիճակի նշաձողն իջեցնելու մասին հայտարարությունները, առհասարակ Արցախ և Լեռնային Ղարաբաղ տերմինի դուրսմղումը բանակցությունների միջազգային օրակարգից հանգեցրին նրան, որ այսօր խոսվում է ոչ թե Արցախի ժողովրդի ինքնորոշման անսահմանափակ իրավունքի, այլ Ադրբեջանի կազմում Արցախին կարգավիճակ տալու կամ չտալու մասին»:

«Հայկական կողմը կորցրել է բանակցային օրակարգի վրա ազդելու նվազագույն լծակները» Շարունակելով օրինակները՝ փորձագետը շեշտեց նաև Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում պարբերաբար կրկնվող տարածքային կորուստների մասին: «Առհասարակ հետպատերազմյան բանակցային ողջ գործընթացն ընթանում է Բաքվի գծած սցենարով. եթե վերջինիս համար ինչ-որ պահի ակտուալ է դառնում դելիմիտացիայի և դեմարկացիայի հարցը, ապա դա է դառնում բանակցային գործընթացի առաջնահերթությունը, եթե մեկ այլ իրավիճակում Բաքվի կողմից կարևորությունը տրվում է, այսպես կոչված, միջանցքի հարցին, ապա բոլոր քննարկումներն այդ ուղղությամբ են։Նույնը կարելի է ասել «խաղաղության համաձայնագրի» մասին և այլն։

Ըստ իս, այսօր ամենամեծ մարտահրավերն ու վտանգը մեզ համար այն է, որ հայկական կողմը ոչ միայն դադարել է օրակարգ թելադրել բանակցային գործընթացում, այլ նույնիսկ կորցրել է այդ օրակարգի վրա ազդելու նվազագույն անհրաժեշտ լծակները։ Սա շատ մտահոգիչ իրավիճակ է, քանի որ մեծ է ռիսկը, որ այս տեմպերով Հայաստանին հաջորդ կապիտուլ յացիան պարտադրելիս կարող է նույնիսկ հայկական կողմի ստորագրության անհրաժեշտությունը չլինել»,-ընդգծեց մեր զրուցակիցը: Խոսելով վերջին երկու տարվա ընթացքում տեղի ունեցող ինտենսիվ հանդիպումների, դրանց բնույթի մասին՝ Դերենիկ Խաչատրյանը մի քանի հանգամանք առանձնացրեց:

«Ցավոք, սա այն դեպքը չէ, երբ բանակցությունների բարձր ինտենսիվությունը լռեցնում է հրանոթները։ Պատերազմից հետո Ադրբեջանը որդեգրել է ուժային դիվանագիտության մարտավարությունը, և բանակցությունների ինտենսիվությունը վերջինիս անհրաժեշտ է զուտ սեփական ռազմական ագրեսիան կոծկելու և կառուցողական կերպար ընդունելու տեսանկյունից։ Տեսեք, նոյեմբերի 9-ից հետո բարձր մակարդակով մի շարք հանդիպումներ են եղել, բայց դրանք գոնե ժամանակավորապես չեն հանգեցրել սահմանային իրավիճակի կայունացման։ Միայն վերջին օրինակները բերեմ. Բրյուսել յան վերջին հանդիպումից կարճ ժամանակ անց տեղի ունեցավ սեպտեմբերի ագրեսիան, Պրահայից և Սոչիից կարճ ժամանակ անց Ադրբեջանը նորից փորձում է սրել լարվածությունը, կոշտացրել է ռազմական հռետորաբանությունը, և չի բացառվում նոր ագրեսիան։ Այսինքն, Ալիևը պարզապես բարձր մակարդակի հանդիպումներն օգտագործում է Հայաստանի ղեկավարության առջև նոր՝ անընդունելի պահանջներ դնելու համար, և անկախ նրանից, թե հայկական կողմը այդ պահանջներից քանիսը կբավարարի, քանիսը՝ ոչ, հանդիպումների և դրանց արդյունքների մանիպուլատիվ մեկնաբանության արդյունքում Ալիևը հերթական ագրեսիայի հիմնավորումներ է ստեղծում»,-ասաց փորձագետը:

«Ուժային կենտրոններին առաջարկելու ոչինչ չունենք» Ընդգծելով նաև աշխարհաքաղաքական գործոնի առկայության մասին՝ նա հավելեց. «Ցավոք, ի տարբերություն Արցախյան բանակցային գործընթացի 30-ամյա պատմության, երբ չնայած Արևմուտք-ՌԴ մի շարք հակասություններին, Արցախի բանակցային գործընթացը և ԵԱՀԿ ՄԽ-ը ավելի շատ համագործակցության, այլ ոչ թե հակադրման հարթակ էր, այժմ աշխարհաքաղաքական բևեռներից յուրաքանչյուրը սեփական միջնորդական գործունեությունը դիտարկում է տարածաշրջանում իր դիրքերն ամրապնդելու և հակառակորդ կողմին այնտեղից դուրս մղելու տեսանկյունից։ Սրան նպաստում են նաև հակամարտող կողմերը՝ ակնհայտ աշխարհաքաղաքական մանևրումների և կոնֆլիկտը հնարավորինս միջազգայնացնելու փորձերով։ Այս համատեքստում պետք է դիտարկել մի կողմից՝ ՀԱՊԿ-ին և ՌԴ-ին դիմելու, մյուս կողմից՝ ԵՄ և ԵԱՀԿ դիտորդներ հրավիրելու հայկական կողմի քայլերը, ինչը գերտերությունների շահերի բախումը ուղղակիորեն բերում է ՀՀ տարածք։ Ուշագրավ է, որ Ադրբեջանը խուսափեց սեփական տարածքում եվրոպացի դիտորդների տեղակայումից»:

Ինչ վերաբերում է «խաղաղության փաստաթղթի», այսպես կոչված, վաշինգտոնյան տարբերակին, ռուսական առաջարկներին ու այս տեսանկյունից առկա օրակարգին, փորձագետը շեշտեց. «Լինի Վաշինգտոնը, Բրյուսելը, թե Մոսկվան, այդ ուժային կենտրոնները բացառապես առաջ են մղում սեփական օրակարգը, որը, աշխարհաքաղաքական ներկայիս իրողություններով պայմանավորված, շատ քիչ է հաշվի առնում փոքր պետությունների շահերն ու հետաքրքրությունները։ Ադրբեջանն առնվազն ռազմական, բայց նաև էներգետիկ, դաշնակցային կապերի և մի շարք այլ կոմպոնենտների առկայության շնորհիվ կարողանում է որոշակի ազդեցություն ունենալ այդ օրակարգի վրա՝ այն հնարավորինս համապատասխանեցնելով սեփական օրակարգին։ Մենք ուժային կենտրոններին առաջարկելու ոչինչ չունենք և ոչ էլ բացահայտ հակադրվելու ներուժ ունենք, ուստի մեր շատ խոցելի, բայց միակ հնարավորությունը մնացել է հմուտ դիվանագիտությունը, որը, ցավոք, այսօր իր լավագույն օրերը չի ապրում։

Նկատի ունեմ, իհարկե, պայմանական արևմտյան և ռուսական առաջարկներում որոշ դետալներ՝ մեզ համար գուցե շատ կարևոր դետալներ, տարբերվում են, սակայն ընդհանուր առմամբ այդ առաջարկները ռազմավարական խորության տեսանկյունից միմյանցից շատ չեն տարբերվում։ Մեր միակ խնդիրն այն է, որ կարողանանք ճիշտ ընկալել, թե առաջարկվող օրակարգերից, որոնց վրա մեր ազդեցության լծակները գրեթե զրոյական են, որն է ավելի քիչ հատում հայկական կողմի կարմիր գծերը։ Իհարկե, կա նաև այլ տարբերակ. փորձել վերականգնել սեփական սուբյեկտայնությունը և նորից գործոն դառնալ՝ օրակարգի վրա ազդեցության տեսանկյունից։ Սակայն դա ենթադրում է ողջ համազգային ռեսուրսի կենտրոնացում հանուն այդ նպատակի, ինչը, ցավոք, այսօրվա Հայաստանում խիստ անհավանական եմ համարում»:

«Ցեղասպանության վտանգն այլևս միայն ենթադրական սպառնալիք չէ» Անդրադառնալով վերջին օրերին Հայաստանի ու Ադրբեջանի իշխանությունների խոսույթին, հայտարարություններին, որոնք ավելի սուր բնույթ են կրում, Դերենիկ Խաչատրյանը համեմատականներ անցկացրեց 2020-ին առկա իրավիճակի հետ: «Առհասարակ, երկու հակամարտող երկրների ղեկավարների մակարդակով բանակցային դիսկուրսի հրապարակայնացումը, փոխադարձ մեղադրանքներն ու սպառնալիքները վկայում են դիվանագիտության ձախողման մասին։ Եթե ուշադիր հետևենք 44օրյա պատերազմին նախորդած փուլում երկու երկրների ղեկավարների հռետորաբանությանը, կնկատենք, որ բանակցային սեղանի շուրջ առկա հակասությունների հրապարակայնացումը սովորաբար նպատակ է հետապնդում նախօրոք արդարացնելու սպասվող ռազմական էսկալացիան։

Պետք է արձանագրենք, որ այսօրվա իրավիճակը շատ չի տարբերվում 2020 թ. սեպտեմբերի կեսերին տիրող իրավիճակից։ Այստեղ ամենավտանգավորն այն է, որ եթե 2020 թվականին խոսվում էր ցեղասպանության վտանգի մասին, ապա դա միայն ենթադրական սպառնալիք էր. այսինքն, հայկական կողմը ուներ դրան դիմակայելու քիչ թե շատ հուսադրող ռեսուրս, բոլորովին այլ իրավիճակ էր միջազգային և տարածաշրջանային հարաբերություններում։ Մինչդեռ այսօր Արցախի ժողովուրդը կանգնած է ցեղասպանության ամենաիրական վտանգի առաջ, իսկ միջազգային իրադրությունը դա կանխելու համար որևէ հուսադրող ազդակ չի հաղորդում։ Հայկական կողմը պետք է չափազանց խոհեմ գտնվի ստեղծված իրավիճակից նվազագույն կորուստներով դուրս գալու համար։ Յուրաքանչյուր անզգույշ հայտարարություն և նույնիսկ ավելորդ ու չհաշվարկված զիջում կարող է պայթեցնել տարածաշրջանը»,-ընդգծեց փորձագետը:

«Այս իշխանության դեպքում ավելի հավանական է ոչ թե նվազագույն, այլ առավելագույն կորուստներով ելքը» Դիտարկմանը՝ նվազագույն կորուստներով իրավիճակից դուրս գալու հնարավորություն մենք որքանո՞վ ունենք, երբ ՀՀ անունից այսօր բանակցող իշխանությունները նույն անզգույշ հայտարարությունների, չհաշվարկված քայլերի և շատ այլ հարցերում խնդրահարույց մոտեցումներ ունեն, Դերենիկ Խաչատրյանն արձագանքեց. «Եթե մենք ասելով նկատի ունեք ՀՀ գործող իշխանությունը, ապա փորձը ցույց է տվել, որ դա գործնականում անհնար է. ավելի հավանական է ոչ թե նվազագույն, այլ առավելագույն կորուստներով ելքը։ Այլ հարց է, որ ես «մենքը» դիտարկում եմ ավելի լայն համատեքստում։ Այո, մենք, որպես հասարակություն, իրավիճակից հնարավորինս քիչ կորուստներով դուրս գալու որոշակի հնարավորություն, այնուամենայնիվ, ունենք։ Արդեն նշեցի, որ դրա համար հարկավոր է հանրային և համազգային լայն կոնսոլիդացիա, բոլոր ռեսուրսների կենտրոնացում՝ հանուն այդ նպատակի, որի նախադրյալները, այս պահին, ցավոք, դեռ այնքան էլ նկատելի չեն։

Ես, իհարկե, չեմ կարող պնդել, որ վերջին տարիներին թույլ տրված մի շարք կոպիտ, առաջին հերթին դիվանագիտական սխալները իրենց մեջ միտում են պարունակում, այլ ոչ թե անզգուշության արդյունք են, թեև պատահականություններին, առավել ևս անընդհատ կրկնվող պատահականություններին սովորաբար չեմ հավատում։ Բայց մի բան հստակ է, որ անհատի սխալներն ու նույնիսկ միտումնավոր ձախողումները կանխելու ամենաարդյունավետ միջոցը հանրային ուժեղ վերահսկողությունն ու պահանջատիրությունն է, ինչը կրկին բխում է այս ճակատագրական պահին հայ ժողովրդի համախմբման հավաքական կամքից։ Ի վերջո, մեր ժողովրդի բազմահազարամյա պատմության ընթացքում սա առաջին դեպքը չէ, երբ թվում է, թե իրավիճակն անելանելի է։ Մնում է փնտրել և գտնել այն գաղափարներն ու նպատակները, որոնք մեզ կրկին կմիավորեն, այլ ոչ թե էլ ավելի կպառակտեն առանց այն էլ բզկտված հայ հասարակությանը»:

ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Ձյան առատ տեղումներն ու բուքը վերադառնում են․ եղանակն՝ առաջիկա օրերին Երևանի և մարզերի որոշ հասցեներում լույս չի լինի 33-ամյա վարորդը «ՎԱԶ 2107»-ով, մի քանի պտույտ շրջվելով, բախվել է քարերին․ կա վիրավոր Մենք զենք ենք վերցնելու՝ կամ կապրենք, կամ կմեռնենք․ Ոսկեպարի բնակիչ Վթարային աշխատանքներով պայմանավորված ջուր չի լինելու Գյուղապետը եկավ արյան մեջ կորած, ասաց՝ «շտապ օգնություն կանչեք, գյուղում վիճակը վատ է. Վարդաձորի վերջին օրը… Սփյուռքը պետք է վերակազմակերպվի. Արամ Ա ՆԱՏՕ-ի և Ադրբեջանի միջև քաղաքական առևտուրը նոր փուլ է մտնում. զոհասեղանին Հայաստանն է Շրջաններում ձյուն է տեղում, ճանապարհները աղ-ավազով մշակում են Կազանում հայտնաբերվել է սալմոնելոզով վարակման զանգվածային դեպք Տավուշում հավաքել են տվել Փաշինյանի հետ հանդիպման եկածների հեռախոսներն ու որոշ իրեր․ հանդիպումը թեժ է անցել Հայկական մոտ 600 բեռնատար սպասում է Վերին Լարսով անցնելուն․ «Սպուտնիկ Արմենիա» Թուրքիայի գործարաններից մեկում պայթյուն է տեղի ունեցել. կան զոհեր ու վիրավորներ Թշնամու խնդիրն է՝ կտրել Իրան-ՀՀ-Վրաստան-ՌԴ հաղորդակցության ուղին, ջլատել ՀՀ պաշտպանական բնագիծը «Այսուհետ բոլորը պետք է հաշվի նստեն մեզ հետ»․ Ալիև Աբովյան քաղաքում զենքի գործադրմամբ խմբակային խուլիգանության վարույթով մեղադրանք է ներկայացվել ևս երեք անձի ՀՀ տարածքում կան փակ ավտոճանապարհներ Հայաստանի այն ուրվագիծը, որ ցույց եմ տվել ասուլիսին, ցույց եմ տվել նաև այստեղ. Փաշինյանը՝ Տավուշի հանդիպման մասին Ասում են, թե գնում են ԵՄ, բայց ավելի շատ կախվում Ռուսաստանից Արցախցիների վերադարձի հարցում Հայաստանի իշխանության պահվածքը համընկնում է Թուրքիայի և Ադրբեջանի տեսակետների հետ. Տիգրան Աբրահամյան Ոսկեպարցիները Փաշինյանի դեմ պայման են դրել, պատրաստ ենք անգամ պատերшզմի․ Ոսկեպարի բնակիչ, պահեստազորի գնդապետ Team-ի ինտերնետը հասանելի է մետրոյում Ռիտա Նազարյանը ԶՊՄԿ քիմիական լաբորատորիայում որպես լաբորանտ աշխատում է 1978 թվականից Հետախուզվողը հայտնաբերվեց «Զվարթնոց» օդանավակայանում Վերականգնվող էներգիայի աղբյուրների համաշխարհային հզորությունն աճել է 50 տոկոսովԻնչո՞ւ կալանավորեցին ՀՅԴ-ական Գագիկ Սարգսյանին․ հետաքրքիր մանրամասներ 26-ամյա աղջիկը դանակահարել է իրեն հարվածող ընկերոջը․ նա ձերբակալվել է Ուզում եք հասկանալ, թե ինչ է լինելու, այսպես կոչված, «անկլավները» հանձնելուց հետո, նայեք Արցախին Արշակ Կարապետյանը հայրենասեր Հայի սկզբունքային և վճռական Տեսակ է Վթար՝ Երևանում. Աջափնյակի դատարանի հարևանությամբ բախվել են Nissan-ն ու Mitsubishi-ն Ռուսական ալիքները պետք է բացառեն ՀՀ-ի նկատմամբ վիրավորանքը և մեր ներքին գործերին միջամտելու փորձերը․ ԲՏԱ նախարար Ոսկեպարում Նիկոլ Փաշինյանին շատ սառն են ընդունել․ Փաշինյանը վախեցրել է պատերազմովՔաղաքացին քարով հարվածել է կառավարության շենքի պատուհանին Ալիևն օկուպացված Ստեփանակերտում վառել է Նովրուզի խարույկը Ասֆալտ փռել, ծորակ տեղադրել չկարողացող իշխանությունը ո՞նց է ակադեմիական քաղաք կառուցելու. Գալստյան «Ոսկեպարից Նիկոլը փախե՞լ է»․ Գագիկ Համբարյան ՀԱՊԿ-ում հայտարարել են, որ ՌԴ նախագահական ընտրություններն անցել են օրենքին համապատասխան Ոսկեպարի վարչական ղեկավարի «վախը բռնել են» Ռուսաստանն ընտրություններից հետո ավելի կոշտ է լինելու Հայաստանի նկատմամբ Գրիգորի Զաքարյան. Բիզնեսին պատրաստ ենք մատուցել ներդրումային համալիր ծառայություններ Հասանովը Ստոլտենբերգին տեղեկացրել է հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրավիճակի մասին Էլեկտրոնային դեղատոմսի ներդրումից 15 օր անց. մանրամասներ (տեսանյութ) Հայաստանն ունի «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագիրը, որը չափազանց կարևոր է մեր երկրների համար. Նուրտլեու Մահացել է երգիչ Ուզբեկը ԵԱՏՄ-ի հետ հարաբերությունների վատթարացումը շղթայական և աղետալի հետևանքներ կարող է ունենալ․ Արշակ Կարապետյան Նիկոլ Փաշինյանը հանդիպում է Ոսկեպարի, Բաղանիսի և հարակից բնակավայրերի բնակիչների հետ Իլհամ Ալիևը հեռախոսով շնորհավորել է Պուտինին ընտրություններում տարած հաղթանակի կապակցությամբ Ողջաբերդում երիտասարդներ են ձերբակալվել․ համայնքին պատճառել են 8 միլիոն դրամի վնաս Չինաստանը շնորհավորել է Պուտինին 4 բալ ուժգնությամբ երկրաշարժ է տեղի ունեցել