Երևան, 17.Փետրվար.2025,
00
:
00
1 $ = 0 ֏, 1 = 0 ֏, 1 = 0 ֏
ՀՐԱՏԱՊ


Ժամացույց. ծաղիկներից, ստվերից, կրակից, ավազից մինչև կվարց ու ատոմ. «Փաստ»

ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Մարդը ժամանակի չափման բազմաթիվ եղանակներ է հորինել։ Նախ` ժամանակը չափվում էր արևածագով և մայրամուտով: Փորձագետներն ասում են, որ առաջին մարդիկ, որոնք սկսել են հետևել ժամանակին, պարզունակ մեթոդներ ունեին. նրանք ինչոր կերպ փորձում էին որոշել, թե որսը կամ ձկնորսությունը երբ կլինի առավել հաջողակ: Հնարավոր է, որ դրա համար նրանք ծաղիկներին էին նայում։ Ենթադրվում է, որ ծաղիկների ամենօրյա բացվելը ցույց է տալիս օրվա որոշակի ժամ: Օրինակ՝ խատուտիկը բացվում է 4:00-ի սահմաններում, իսկ լուսնածաղիկը՝ միայն մութն ընկնելուց հետո: Բայց հիմնական գործիքները, որոնց միջոցով մարդը կարող էր որոշել ժամանակը ժամացույցի ի հայտ գալուց առաջ, եղել են արևը, աստղերը, ջուրը, կրակը և ավազը: Նման «ժամացույցները» ամենապարզունակներն էին:

Տարբեր առարկաներից՝ քարերից, ծառերից ընկնող ստվերի ավելացումը կամ նվազումը օգնում էր մարդուն գոնե ինչ-որ կերպ որոշել ժամանակը: Ժամանակը որոշվել է նաև աստղերով (գիշերը տարբեր ժամանակներում տեսանելի են տարբեր աստղեր)։ Առաջիններից մեկը, ով սկսել է օգտագործել ամենապարզունակ ժամացույցներ, եղել են հին եգիպտացիները: Նրանք գիշերը բաժանել են տասներկու ժամի: Յուրաքանչյուր ժամը սկսվում էր տասներկու հատուկ աստղերից մեկի երևալով: Եգիպտացիները օրը ևս բաժանել են նույնքան ժամերի: Հենց դա է ներկայում ընդունված՝ մեկ օրը 24 ժամի բաժանելու հիմքը: Հետագայում եգիպտացիները ստեղծել են ստվերի ժամացույցներ (մենք անվանում ենք արևային ժամացույցներ): Դրանք հասարակ փայտե ձողեր են՝ նշաններով։ Ստվերային ժամացույցը դարձել է մարդկային այն առաջին գյուտը, որը նախատեսված էր ժամանակը չափելու համար:

Իհարկե, արևային ժամացույցը չէր կարող ասել ժամը ամպամած օրերին և գիշերը։ Արևային ժամացույցի մասին ամենահին գրավոր փաստաթղթերից մեկը, որը թվագրվում է մ.թ.ա. 732 թվականով, Աստվածաշունչն է (Թագավորների գրքի քսաներորդ գլուխը): Այն նշում է Աքազ թագավորի օբելիսկի ժամացույցի մասին։ Պեղումների ժամանակ հայտնաբերված մ.թ.ա. 13-րդ և 15-րդ դարերի արևային ժամացույցները վկայում են, որ իրականում արևային ժամացույցը հայտնվել է շատ ավելի վաղ, քան մարդիկ գրեր են ստեղծել։ Հին եգիպտացիները նաև ջրային ժամացույց են ստեղծել: Նրանք չափել են այն ժամանակը, որի ընթացքում հեղուկը հոսում է մի տարայից մյուսը։ Ժամանակին կրակի օգնությամբ ևս որոշվում էր ժամանակը։ Կրակային ժամացույցները երեք տեսակի էին՝ մոմային, քուղային և լամպային: Չինաստանում օգտագործվում էր հատուկ տարատեսակ. այն բաղկացած էր այրվող նյութից պատրաստված հիմքից (պարույրի կամ փայտիկի տեսքով) և դրան ամրացված մետաղական գնդիկներից։ Երբ հիմքի ինչ-որ հատված այրվում էր, գնդակներն ընկնում էին և նման կերպ ցույց տալիս ժամանակը:

Նշենք, որ մոմե կրակային ժամացույցները տարածված էին Եվրոպայում. դրանք հնարավորություն էին տալիս այրված մոմի քանակով որոշել ժամանակը։ Ի դեպ, նման ժամացույցները հատկապես տարածված էին վանքերում և եկեղեցիներում։ Ավազե ժամացույցը հայտնվել է 8-րդ դարում։ Դրանք երկու զոդված կոլբաներ են։ Կոլբաներից մեկի մեջ լցված ավազը նեղ վզով հոսում է մյուս կոլբայի մեջ՝ որոշակի ժամանակահատվածում, օրինակ՝ մեկ ժամ։ Դրանից հետո ժամացույցը շրջվում է։ Ավազի ժամացույցները էժան են, հուսալի, ուստի դրանք դեռ չեն անհետացել մեր կյանքից: Մեխանիկական ժամացույցները հայտնվել են Եվրոպայում 1300-ական թվականներին, դրանք աշխատել են հակակշիռների և զսպանակների օգնությամբ։ Այն ժամանակ դրանք սլաքներ չունեին, իսկ ժամային անցումը ցույց էր տալիս զանգը։ Ժամանակակից էլեկտրոնային և կվարցային ժամացույցներում օգտագործվում են կվարցի բյուրեղների թրթռումները: Ներկայում ամենաժամանակակիցն ու էտալոնայինն են ատոմային ժամացույցները: Դրանք չափում են ատոմի անցման ժամանակը բացասական էներգիայի վիճակից դրական և հակառակը։

ԿԱՄՈ ԽԱՉԻԿՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

Փրկարարները մարել են Քասախ գյուղում բռնկված հրդեհըՄարտի տոնական և ոչ աշխատանքային օրերը ««Չրթում» ենք, պապ»․ հայրը զոհվելուց մեկ ժամ առաջ է որդու հետ խոսել Զախարովան հայտարարել է՝ ՌԴ-ի համեմատությունը նացիստական ​​Գերմանիայի հետ «անհետևանք չի մնա» Վարորդները կամ հսկիչներն իրավունք չունեն ձեզ իջեցնել տրանսպորտից, դա ապօրինի գործողություն է (տեսանյութ) Իսրայելի ռազմաօդային ուժերը հարձակվել են Լիբանանի ռազմական թիրախների վրա Օգտատերերը դժգոհում են, որ Telegram-ի նոր տարբերակն «սպանում է» iPhone-ի մարտկոցը ՄԱԿ. Արտաքին ֆինանսավորումը սառեցնելու ԱՄՆ որոշումը կարող է հանգեցնել ՁԻԱՀ-ից միլիոնավոր մահվան դեպքերի Հայտնիների հրապարակումները՝ Վալենտինի օրվա առթիվ Գլխացավեր, ճնշում, ինֆարկտ. փետրվարի 17-ից 23-ը ե՞րբ կլինեն մագնիսական փոթորիկներ և ովքե՞ր պետք է զգուշանան «Ինտերի» մեկնարկային կազմը Ո՞վ կներկայացնի Հայաստանը «Եվրատեսիլ»-ում այս տարի BRICS-ի գագաթնաժողովը կանցկացվի Ռիո դե Ժանեյրոյում. օրերը հայտնի են «Երազումս տեսել եմ, բայց չեմ հիշում՝ ի՞նքն էր»․ հարսանիք՝ Սուրբ Սարգսի տոնին Չեխիայում ՀՀ դեսպանը երկրի փոխվարչապետին փոխանցել է Հայաստան այցելելու հրավերը CNN. Սաուդյան Արաբիան պատրաստ է միջնորդ դառնալ Թրամփի վարչակազմի և Իրանի միջև Սասունիկ գյուղում նպաստառու ընտանիքի 25 հատ խոզը աֆրիկյան ժանտախտից անկել է ՀԱՄԱՍ-ը պետք է «արմատախիլ արվի»․ Մարկո Ռուբիո Երուսաղեմում հանդիպել են Նեթանյահուն և Ռուբիոն Թրամփի վարչակազմը բացահայտել է՝ ինչ շահ ունի ԱՄՆ-ն ուկրաինական հակամարտության լուծմամբ. ինչ է առաջարկվել Կիևին Ձյուն կտեղա՞. եղանակը փետրվարի 17-ից 21-ը Փետրվարի 17-ին և 18-ին լույս չի լինի Երևանի և մարզերի հարյուրավոր հասցեներում Մասկը կներկայացնի Grok 3 չաթբոտը՝ «աշխարհի ամենախելացի արհեստական ​​ինտելեկտը» Սարգիս Ադամյանը երկրորդ խաղում անընդմեջ դարձավ գոլի հեղինակ (տեսանյութ) Խոշոր ավտովթար՝ Երևանում․ բախվել են հիվանդ տեղափոխող շտապօգնության մեքենան, «Ford Fusion»-ը և «Mazda»-ն․ կան վիրավորներ Ընդլայնվել է առողջապահության և կրթության գծով փոխհատուցվող սոցիալական ծախսերի շրջանակը Պարեկները թմրանյութով ՊՆ ծառայողների են հետապնդել, ինչից հետո տեղի է ունեցել վթար Ե՞րբ է մեկնարկում Մեծ պահքը Ադելիա Պետրոսյանը՝ Ռուսաստանի Գրան պրիի եզրափակչի հաղթող Լիլիանա Ապրոյան. Դավայի ասիստենտի օգնականից մինչև գորգից պայուսակների հայկական ապրանքանիշի հիմնադիր Սևանի թերակղզուց մինչև Ծովագյուղ հավածում թույլ բուք է, Վարդենյաց լեռնանցքում տեղ-տեղ մերկասառույց է Լույս աշխարհ է եկել 2022 թվականին Ադրբեջանի ագրեսիայի հետևանքով զոհված զինծառայողի քույրը` Ադրիանան Ջուր չի լինի՝ փետրվարի 17-ին տասնյակ հասցեներում Կենտուկիում սաստիկ ջրհեղեղի հետևանքով առնվազն 2 մարդ է զոհվել Զելենսկին ասել է, որ երբեք չի ընդունի առանց Ուկրաինայի մասնակցության ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի կնքած խաղաղ համաձայնագիրը Ռոնալդոն նշել է լավագույն ֆուտբոլիստի անունը, ում հետ երբևէ խաղացել է Վիզուալ մնացորդների աղբանոց կամ՝ «Մեգապոլիս» ֆիլմը Մխիթար Հայրապետյանը Աբու Դաբիում մասնակցել է IDC 2025 միջազգային պաշտպանական համաժողովին Կյանքն ինձ համար այլևս դարձել էր տառապանք. Ավետիք Իշխանյանի հրաժեշտի խոսքը Նիկոլաևում պայթյունի հետևանքով զոհվել է Ուկրաինայի Ականազերծման կենտրոնի երեք զինծառայող Փետրվարի 3-րդ տասնօրյակում ՀՀ-ում սպասվում են 2024-2025 թվականի ձմեռվա ամենացածր ջերմաստիճանները Երևան-Մոսկվա տոմսերի գինը կտրուկ նվազել է. ի՞նչ արժե այս պահին Տեղ-տեղ մերկասառույց, նաև թույլ բուք․ իրազեկում՝ վարորդերին Ողբերգական ավտովթար՝ Գեղարքունիքի մարզում․ բժիշկներն արձանագրել են վարորդի մահը․ կա վիրավոր Մակրոնը երկուշաբթի Ուկրաինայի իրավիճակի շուրջ եվրոպական առաջնորդների հանդիպում կանցկացնի Գամփռ․ ընտրվել է Երևանում կայանալիք հոկեյի ԱԱ-ի թալիսմանը Հայտնի է ե՞րբ և որտե՞ղ տեղի կունենա Ավետիք Իշխանյանի հոգեհանգիստը Իշխանյանը այն հազվագյուտ իրավապաշտպաններից էր, որ մինչև վերջ հավատարիմ մնաց մեր ազգային նպատակներին. Չալաբյան Արցախի կորուստն ու Հայաստանում տիրող իրավիճակի հստակ գիտակցումը հյուծեցին դրանց հետ անհաշտ մտավորականին․ Սերժ Սարգսյան Երևան-Սևան ավտոճանապարհին հրդեհ է բռնկվել Audi-ի շարժիչի հատվածում և սրահում