Թվային խոցելիության անդունդին. «Փաստ»
ОБЩЕСТВО
«Փաստ» օրաթերթը գրում է.
Տեխնոլոգիական առաջընթացը լիովին նոր իրողություններ է ստեղծել ամբողջ աշխարհի, այնպես էլ մեր թե՛ ներքաղաքական, թե՛ արտաքին քաղաքական կյանքում։ Ըստ այդմ, թվային հարթակները գրեթե անփոխարինելի նշանակություն են ձեռք բերել մարդկանց կյանքում։ Արդեն չկա մի ոլորտ, որտեղ թվային միջավայրը ներթափանցած չլինի՝ մարդկանց անձնական հարցերից սկսած, պետական անվտանգությանն առնչվող համակարգերով վերջացրած։ Ու ինչքան թվային ոլորտը հեշտացնում է մարդկանց կյանքը, նրանց նոր գործիքներով ու հնարավորություններով է օժտում, այնքան էլ նոր վտանգներ ու խոցելի միջավայր է ստեղծում։
Նաև միջազգային փորձն է ցույց տալիս, թե կիբերտարածության շրջանակներում ինչ վտանգավոր գործընթացներ կարող են խմորվել։ Հարձակումների թիրախ կարող են դառնալ ոչ միայն մարդկանց անձնական տվյալները, այլև մարդկային կենսագործունեության համար այնպիսի կենսական նշանակություն ունեցող ենթակառուցվածքներ, ինչպիսիք են, օրինակ՝ ջրամատակարարման համակարգերը, էներգետիկ ցանցերը, տրանսպորտային համակարգը, առողջապահական համակարգը և այլն։ Կիբերտարածությունն իսկապես դարձել է պետության համար կենսական նշանակություն ունեցող տարածք, սակայն այդ միջավայրում առկա վտանգների մարտահրավերը մեզանում անտեսվում է կամ առնվազն ճիշտ չի գնահատվում։ Ու կիբերտարածությունում առաջ եկած խոցելիությունից օգտվում են հանցագործներն ու մեր թշնամիները։
Պետության ու քաղաքացիների թվային անվտանգության ապահովմանն ուշադրություն դարձնելու փոխարեն ՀՀ իշխանությունները կենտրոնացել են ընդդիմադիրներին օրուգիշեր գաղտնալսելու ու հետապնդելու վրա։ Այնինչ անհրաժեշտություն կա կենտրոնանալ Հայաստանի կիբերանվտանգության ամրապնդման վրա։ Եվ Արցախյան պատերազմն իսկապես ցույց տվեց, որ կիբերտարածությունում պաշտպանությունը բազմաթիվ խոցելի տեղեր ունի։ Դա է պատճառը, որ ադրբեջանական հաքերային խմբերը ՀՀ քաղաքացիներին վերաբերող մեծ քանակությամբ տվյալներ հրապարակեցին (օրինակ՝ անձնագրի տվյալներ, անուններ, հասցեներ, «կովիդի» թեստերի տվյալներ և այլն) և մուտք գործեցին ՀՀ պետական կառույցների տվյալների բազաներ, հասանելիություն ունեցան փաստաթղթերի ու ջարդեցին կարևոր պաշտոնական կայքէջեր։ Բայց ամենավատն այն է, որ, ըստ որոշ տվյալների, Pegasus կիբերզենքն օգտագործվել է Հայաստանում բարձրաստիճան անձանց դեմ (այդ թվում՝ 44-օրյա պատերազմի օրերին), որոնց թվում եղել են ռազմական վերնախավի և կառավարության ներկայացուցիչներ։
Լրտեսական ծրագրի թիրախում են եղել նաև ՀՀ արտաքին քաղաքականության վերաբերյալ ինֆորմացիայի տիրապետող անձինք։ Այս դեպքերն իսկապես մտահոգիչ են հատկապես ներկա պայմաններում, երբ պատերազմական գործողություններն ու պրոպագանդան իրենց արտացոլումն են գտնում նաև կիբերտիրույթում։ Կիբերզենքերի միջոցով հնարավոր է նույնիսկ գլոբալ հարցեր լուծել, ինչը մեծ առավելություն է տրամադրում հակամարտության մեջ գտնվող այն կողմին, որը տիրապետում է այդ զենքին։ Բազմաթիվ երկրներ մեկը մյուսի հետևից կիբերպաշտպանության հատուկ ստորաբաժանումներ են ստեղծում։ Ու պատահական չէ, որ Ադրբեջանն Իսրայելից կիբերզենքեր ձեռք բերելու հետ մեկտեղ, իսրայելական մասնագետներին հրավիրում է իր մոտ ադրբեջանցի մասնագետներ պատրաստելու համար։
Հայաստանը ռազմական սպառազինություն ձեռք բերելու հետ մեկտեղ պետք է առանձնահատուկ ուշադրություն դարձնի նաև կիբերզենքերի տիրապետելու թեմային։ Ու շատ կարևոր է նաև գործընկերներ գտնել ու օգտվել այլ երկրների փորձից։ Իսկ հարկ եղած դեպքում անհրաժեշտ է նաև մեծ գումարներ ներդնել այս ոլորտում։ Մյուս կողմից էլ՝ թվային տարածությունում ակտիվացել են հանցագործները, որոնք հիմնականում խարդախությունների են դիմում, մարդկանցից գումար են կորզում և ապատեղեկատվություն են տարածում իրենց նպատակներին հասնելու համար։ Իհարկե, շատ կարևոր է հանրության իրազեկումը, մարդկանց շրջանում թվային գրագիտության բարձրացումը, որ քաղաքացիները չդառնան հարձակումների, խարդախությունների ու ապատեղեկատվության զոհ, բայց հաճախ խնդիրը քաղաքացիների թվային գրագիտությունից դուրս է։
Եթե, օրինակ՝ քաղաքացու բանկային հաշիվը հաքերները ջարդել են ու յուրացրել գումարները, ապա այդ քաղաքացին տվյալ դեպքում ոչինչ անել չի կարող, թեման պետության և ՏՏ մասնագետների տիրույթում է։ Բավարար չէ, որ մի քանի փորձագետներ մեկնաբանություններ կամ պարզաբանումներ տան, և համարվի հարցը լուծված։ Այս հարցում ևս համակարգային մոտեցում է անհրաժեշտ, այն է՝ ստեղծել կիբերանվտանգության զարգացման միջավայր, որի պայմաններում չարագործներն ու թշնամական հաքերային խմբերը ուղղակի կձախողվեն։ Գլխավոր խնդիրներից մեկն էլ համապատասխան մասնագետների պատրաստումն է։ Անգամ ԿԲ նախագահն էր խոստովանել, որ մեր ԿԲ համակարգը խոցելի է, անվտանգության մասնագետների սուր պակաս կա։
ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում
В Мексике во время строительства шоссе обнаружили 1375-летнюю пирамиду
Трамп заявил, что остановит украинский конфликт, если «сможет»
NYT: армия Израиля вошла на территорию Сирии за пределами Голан
Знаменитые украденные рубиновые туфельки легенды Голливуда ушли с молотка за рекордные 28 млн. долларов
В церкви на территории Турции обнаружили саркофаг «Санта-Клауса»
ЧМ по тяжелой атлетике: В борьбу вступает Гор Саакян
Зеленский: Украина потеряла 43 тысячи военных с начала войны
Иран назвал условия для взаимодействия Тегерана с новыми властями Сирии
50 студентов в рамках программы «Евразии» отправились в Гюмри, где почтили память жертв землетрясения 1988 года
Фонд «Музыка во имя будущего» отмечает пятилетие своей деятельности։ достижения и предстоящие дела
В 23 км к северо-западу от Джермука произошло землетрясение
В селе Дсех автомобиль сорвался в овраг: есть пострадавший
«Роснефть»: Западные санкции против России, Ирана и Венесуэлы затронули около 40% мировой базы углеводородов
Главы МИД Армении и Эстонии обсудили перспективы дальнейшего углубления партнерства РА-ЕС
Различные политические круги Турции открыто продвигают план формирования нового турецкого государства на севере Сирии и Ирака – Варужан Гегамян
Советник Верховного лидера Ирана встретился с президентом Сирии и заверил его в поддержке Тегерана
Los Angeles Times: Компания армян стремится привлечь $500 млн. в ходе размещения бумаг на фондовом рынке
Спецпосланник США заявил о нарушении режима прекращения огня как Израилем, так и Ливаном
Загадочная древняя надпись на неизвестном языке найдена в Грузии
«Барселона» упустила победу в компенсированное время (видео)
Никол Пашинян прибыл с супругой в Париж
Спикер парламента Армении почтил память жертв землетрясения
В Елисейском дворце состоялась встреча Макрона, Трампа и Зеленского
На границе Пакистана с Афганистаном произошли крупные столкновения: погибли 6 солдат и 22 боевика
Замглавы МИД РА: Мы верим, что должны иметь добрососедские отношения со всеми своими 4 соседями
Крупное ДТП в Капане: есть погибший
Эрдоган:Режим Дамаска не смог понять ценность протянутой руки Турции
Состоялась церемония повторного освящения церкви Сурб Аменапркич в Гюмри
ЧМ по тяжелой атлетике: Гарник Чолакян занял первое место в группе B
Тюрколог: Террористы этой ночью, по всей вероятности, окружат Дамаск
В Гааге в результате взрыва и пожара частично обрушился жилой дом: пострадали 4 человека
Погода в Армении
Ультраправая партия «Альтернатива для Германии» выдвинула кандидатуру Алисы Вайдель на пост канцлера
Никол Пашинян вместе с супругой посетил пострадавшие от землетрясения Ванадзор, Спитак и Гюмри
Взгляд на мир сквозь объектив: Левон Варданян о свободе творчества без монетизации и путешествии «вокруг света за 80 дней»
Сирийская дилемма: все против всех
Спектакль по постановке приглашенного режиссера: новое в Степанакертском русском драматическом театре
Пашинян пытается найти новую политическую «крышу» в лице Трампа? «Паст»
Кто будет назначен главным принудительным исполнителем? «Паст»
Кому еще будет запрещен въезд в Армению? «Паст»
Каково мнение жителей Сюника о горнодобывающей промышленности? «Паст»
Подполковника запаса не пустили в госпиталь по политическим соображениям: «Паст»
Meta построит в США свой крупнейший центр обработки данных
Зеленский может провести встречу с Трампом
Министр иностранных дел Ирана: Ситуация в Сирии угрожает безопасности всех стран региона
Роналду забил 916-й гол в карьере (видео)
Украина сообщила о девяти погибших в результате атаки российских войск
Frontiers: усиление иммунитета с помощью воспаления поможет бороться с раком
Евразийский банк развития опубликовал макроэкономический прогноз для Армении на 2025 г
И Украина призвала своих граждан покинуть Сирию
