Ընկեր, խնամի, բարեկամով տնտեսություն չես զարգացնի
ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆPast.am-ի զրուցակիցն է տնտեսագետ Մեսրոպ Առաքելյանը
– Պարոն Առաքելյան, ըստ ԱՎԾ–ի տվյալների՝ 2017 թ. առաջին կիսամյակի ընթացքում Հայաստանում օտարերկրյա ընդհանուր ներդրումների զուտ հոսքերի ծավալը կազմել է 24,8 միլիարդ դրամ, ինչը մոտ 65%–ով պակաս է նախորդ տարվա ցուցանիշից: Դրան զուգահեռ` այս տարվա համար վարչապետ Կարեն Կարապետյանը դեռ ամիսներ առաջ մոտ 830 միլիոն դոլարի ներդրում էր խոստացել: Այս համատեքստում ի՞նչ են վկայում ԱՎԾ–ի հրապարակած տվյալները, սա ի՞նչ ցուցանիշ է:
– ԱՎԾ հրապարակած տվյալները ներառում են ներդրումների զուտ մեծությունը: Այդ համատեքստում Տնտեսական ներդրումների և զարգացման նախարարությունը ներկայացրեց, որ միայն ներդրումները կազմել են մոտ 300–350 միլիոն դոլար, իսկ բացասական տարբերության պատճառն այն է, որ Հայաստանից ավելի շատ գումար է դուրս եկել: Սակայն ինչքան էլ համարենք, որ մոտ 300 միլիոնի ներդրումներ են եղել, միևնույն ժամանակ մտահոգիչ է հենց օտարերկրյա կապիտալով աշխատող ընկերությունների գումարի արտահոսքը: Այսինքն՝ նշանակում է, որ Հայաստանում բիզնես միջավայրը չի գտնվում այնպիսի մակարդակի վրա, որ արդեն գործող ընկերություններն իրենց գումարները չհանեն երկրից կամ աշխատող գումարները շարունակեն ներդնել Հայաստանում: Առաջին կիսամյակում օտարերկրյա ներդրումների մասով ապահովված ծավալների մեջ մեծ մաս են կազմում նաև դեռևս նախորդ տարիներին ավելի երկարաժամկետ հատվածի համար նախատեսված ներդրումները: Դրանց մեջ մեծ ծավալ են կազմում Ամուլսարի ոսկու հանքի շահագործման ներդրումները: Եվ այստեղ շատ կարևոր է հասկանալ, թե ընդհանուր տնտեսության զարգացման և հասարակության բարեկեցության վրա ի՞նչ ազդեցություն են ունեցել այդ ներդրումները: Այդ մի քանի հարյուր միլիոն դոլար ներդրումների պարագայում ընդամենը մի քանի հարյուր աշխատատեղ է բացվում, որը չի բերի այն դրական ազդեցությանը, ինչի կարիքը կա:
– Միկողմիցբացասականցուցանիշնէ, մյուսկողմիցէլ՝Տնտեսականներդրումներիևզարգացմաննախարարությանցուցանիշները, ինչիմասինԴուքևսմատնանշեցիք: ՏԶՆփոխնախարարՀովհաննեսԱզիզյանընշելէ, որվարչապետիհայտարարածներդրումներիշուրջ 40%–նարդենիրականացվելէ։
– ԱՎԾ–ից զատ` նախարարության հայտարարություններով ներդրումների կայացման փաստն ամրագրելն ամեն դեպքում արդար չէ: Նախարարությունը պաշտոնապես հայտարարում է, որ ներդրումների մասով հաշվարկները նախարարությունն է անում, իսկ ԱՎԾ–ն միայն հոսքերն է հաշվարկում: Սա, մեղմ ասած, նորմալ չէ: Մակրոտնտեսական հիմնական ցուցանիշների պատասխանատուն Հայաստանում ԱՎԾ–ն է: Տարբեր գերատեսչությունների առանձին պաշտոնյաների մակարդակով մի քանի հարյուր միլիոն դոլարի մասին ինչ–որ հայտարարություններ անելը, հաղորդագրություններ տարածելը այդքան էլ լուրջ չէ: Օտարերկրյա ներդրողներն առաջին հերթին ԱՎԾ–ի տվյալներն են նայում:
Տեսնելով նման մտահոգիչ թվեր` նրանք նույնպես խուսափում են ներդրումներ կատարել: Այս տեսանկյունից կառավարությունը այդ խնդիրը կարգավորելու կարիք ունի. ի վերջո օտարերկրյա ներդրումների ծավալն ինչքա՞ն է:
– Այս տարվա մարտին տրվեց «Հայաստանի ներդրողների ակումբ»–ի մեկնարկը: Հայտարարվեց 3,2 մլրդ ԱՄՆ դոլարի ներդրումներ բերելու մասին: Հնչեցին կարծիքներ, թե այն զուտ նախընտրական քարոզչության մաս է, ուրիշ ոչինչ: Ի՞նչ ունենք ամիսներ անց:
– Ակումբի հիմքում ընկած է Ռուսաստանում ապրող հայերի գործոնը: Բայց եթե մենք ուզում ենք տնտեսություն զարգացնել և ունենալ նորմալ օտարերկրյա ներդրումներ, ապա հայրենասիրական, ընկերական և բարեկամական գործոնով լուրջ ներդրումների, իհարկե, չենք կարող հասնել: Պետք է այնպիսի բիզնես միջավայր լինի, որը ներդրողին հնարավորություն կտա ներդրումներն իր կամքով իրականացնել: Ես մեծ հույսեր չեմ կապում այդ ակումբի հետ: Յուրաքանչյուր գործարար կարող է հայրենասիրական նկատառումներով ներդրումներ կատարել: Բայց առանց հիմքում ունենալու բիզնես մոտիվացիա` միլիարդավոր դոլարներ ներդնելն անհնար է: Հետևաբար, այդ ներդրողները ևս լավ ծանոթ լինելով Հայաստանի բիզնես միջավայրին, հարկային օրենսդրությանը և մի շարք խոչընդոտների` բնական է, որ չեն պատրաստվում Հայաստանում զգալի ներդրումներ կատարել:
– Ընթացիկ տարում շարունակվել է կրճատվել նաև ներդրումների զուտ ներհոսքի ծավալը ՌԴ–ից: Ուղղակի ներդրումների զուտ ներհոսքի ծավալը կրճատվել է լրացուցիչ 6,6 մլրդ դրամով՝ հասնելով 12,3 մլրդ դրամի: Ինչո՞վ է պայմանավորված նման բացասական դինամիկան:
– Կոնկրետ այս ժամանակահատվածում դեպի Ռուսաստան գնացել են էներգակիրների, մասնավորապես՝ «Գազպրոմ»–ի գումարները: Այս ժամանակահատվածի համար հնարավոր է, որ այն սեզոնային բնույթ ունենա: Այսինքն՝ հավաքագրեն տարվա սկզբի գումարներն ու ուղարկեն Ռուսաստան: Բայց ամեն դեպքում ցուցանիշն իսկապես մտահոգիչ է: Ռուսաստանը ԵՏՄ–ի շրջանակներում համարվում է մեր առաջին գործընկերը: ԵՏՄ–ն առաջին հերթին պետք է հենց անդամակից երկրներում ներդրումների ծավալն ավելացնի, ինչը չենք տեսնում:
– ԱՄՆ–ի կողմից Ռուսաստանի դեմ կիրառված նոր պատժամիջոցները կարո՞ղ են արդյոք իրավիճակն ավելի բարդացնել:
– Ռուսաստանում տեղի ունեցող տնտեսական իրադարձությունները Հայաստանի վրա անդրադառնում են: Երբեմն նույնիսկ ավելի խիստ, քան ՌԴ–ի վրա, քանի որ Ռուսաստանից մեր կախվածությունը ուղղակի է և բավականին մեծ: Բնակչության զգալի մասն իր եկամուտները ստանում է ՌԴ–ից փոխանցվող տրանսֆերտների հաշվին: Իսկ տրանսֆերտների նվազումն իր հերթին բերում է շղթայական խնդիրներ՝ աղքատության աճ, սպառման նվազում, տնտեսական պասիվություն: Այդ ամենն իր բացասական անդրադարձն է ունենում:
2014–ի ճգնաժամն իր առաջին փուլն արդեն անցել է: Ցուցանիշների առումով բավականին լուրջ անկում ունենք: Այս համատեքստում՝ ՌԴ–ում տեղի ունեցող հետագա հնարավոր փոքր փոփոխությունները չեն ունենա այն մեծ ազդեցությունը, ինչը որ եղավ մի քանի տարի առաջ: Այդուհանդերձ ես չեմ բացառում, որ ԱՄՆ–ի կողմից պատժամիջոցները առաջիկա ամիսներին ավելի կսրվեն՝ կապված նաև հաջորդ տարի ՌԴ–ում սպասվելիք նախագահական ընտրությունների հետ: Չի բացառվում, որ այդ միջոցով փորձեն ազդել Պուտինի հնարավոր առաջադրման վրա: Ըստ իս՝ տարեվերջին ՌԴ տնտեսական որոշակի փոփոխությունները Հայաստանի վրա նույնպես իրենց ազդեցությունը կունենան:
Աննա Բադալյան