Ներկա մոդելով մեր երկիրն ապագա չունի. ի՞նչ անել
ИНТЕРВЬЮ«Փաստ» օրաթերթի հյուրն է քաղաքագետ Երվանդ Բոզոյանը
– Պարոն Բոզոյան, դուք մշտապես ասում եք` որպեսզի մեր երկիրն ապագա ունենա, պետք է համախմբվեն բոլոր խելացի մարդիկ՝ անկախ իրենց կուսակցական պատկանելիությունից ու քաղաքական հայացքներից, ու նոր պրոցեսի սկիզբ դնեն: Որովհետև ներկա գործող մոդելն այլևս ապագա չունի: Բայց այդ մարդկանց կհաջողվի՞: Ի վերջո, գիտենք, որ անգրագետ խավն առավել մարտնչող է ու իր նպատակներին հասնող:
– Իսկ ես այսպես ասեմ, եթե մեր ազգի խելացի զանգվածը չհամախմբվի, ուրեմն պետք է հասկանան, որ իրենք խելացի չեն: Քանզի եթե նրանք ապրելու են Հայաստանում, ապա պետք է գիտակցեն, որ ներկա վիճակով Հայաստանը կործանվելու է: Եվ կործանվելու է իրենց հետ միասին:
Օրինակ, Ադրբեջանում անցյալ տարի պաշտոնական տվյալներով մոտ 15 մլրդ դոլարի ներդրումներ են կատարվել: Իսկ Հայաստանում չգիտենք էլ, թե ինչքան են եղել ներդրումները: Մի մասն ասում է 100 միլիոն դոլար է եղել, մի մասը 800 միլիոնից է խոսում:
Անզեն աչքով էլ պարզ է, որ Հայաստանը մրցակցությանը չի դիմանալու: Մենք պոլիտ կոռեկտ ժամանակներ չենք ապրում, որ ինչ–որ բաներ դնենք կշռենք: Մեր վիճակն օրհասական է:
Ավելի վտանգավոր է վիճակը, քան Սարդարապատի ժամանակ էր: Ի վերջո Սարդարապատից մի վեց ամիս հետո Թուրքիան Մուդրոսյան պայմանագրով պարտված համարվեց: Իսկ մեր ժամանակներում Թուրքիայի պարտության հույս չկա, այն զարգացող, հզոր երկիր է: Կողքին էլ բարձրանում է ուժեղ Ադրբեջանը, որն արդեն պաշտոնապես հայտարարում է, թե Հայաստանը կեղծ կատեգորիա է և Արևմտյան Ադրբեջանն է ընդամենը:
Իսկ այս ամենը ինտուիտիվ զգալով՝ ժողովուրդը փախչում է այստեղից: Երկրում ստեղծվել է հայրենական մեծ արտագաղթ: Մարդիկ, ոտքով քվեարկելով, ասում են, որ իրենք չեն հավատում իրենց ապագային, չեն հավատում իրենց երկրի ապագային:
– Իսկ մեր իշխանությունները քաղաքական օրակարգ ունե՞ն այս իրավիճակի համար: Ո՞րն է դա:
– Հայաստանում քաղաքական օրակարգ չկա: Կա ընդամենը անձերի խնդիր, թե ով կլինի վարչապետը, ով կլինի այսինչ պաշտոնում:
Եվ այս անիմաստ երկընտրանքներն են, որ մատուցվում են հանրությանը: Անիմաստ երկընտրանքներ են թե՛ քաղաքական, թե՛ հանրային և թե՛ երկրի ապագայի առումներով:
– Այսօր մարդկանց խմբեր կան, որոնք հանդես են գալիս նախաձեռնություններով: Օրինակ, հենց «Հոգևոր Հայաստան» նախաձեռնությունը. հայրենիքը նախ ստեղծենք մեր հոգիներում, որից հետո այն իրականություն կդառնա:
Նման նախաձեռնությունները կարո՞ղ են թմբիրից հանել մեր ազգին, վտանգը նրան զգացնել տան…
– Ես պասիվ մարդ չեմ: Բայց նրանցից որևէ ռացիոնալ միտք չեմ լսել: Չեմ լսել, թե ինչ են առաջարկում: Նշանակում է՝ հասարակ քաղաքացին էլ տեղյակ չի կարող լինել:
Ասելիքս այն է, որ եթե մարդը մտահոգ է, դա դեռ քիչ է: Նա պետք է կարողանա գործունյա լինել, և կարողանա ծրագիր առաջարկել: Եվ այդ ծրագիրը լինի առարկայական:
– Անկախանալով՝ մենք չձևակերպեցինք մեր երկրի օրակարգը: Այսինքն՝ իրական ինքնորոշում չապրեցինք: Մենք մեր մասին ու մեր վաղվա ստեղծելիք երկրի մասին մեր պատկերացումը չունեցանք: Գուցե նաև դրանի՞ց է, որ առայսօր խարխափելով ենք առաջ գնում:
– Անշուշտ, այդպես է: Որովհետև մենք չինքնորոշվեցինք որպես անկախ ազգ: Միայն Ղարաբաղի հարցում էինք ինքնորոշված. ամենքս ուզում էինք, որ Ղարաբաղը մերը լինի:
Սակայն այնպես եղավ, որ ԽՍՀՄ–ը փլուզվեց, ու անկախ եղանք մեր ցանկությունից դուրս: Օրինակ, Էստոնիայի համար այլ բան էր անկախությունը: Նրանք անկախանում էին ռուսական իմպերիայից: Եվ Ռուսաստանից անկախանալով՝ դարձան Եվրամիության անդամ:
Իսկ մենք անկախանալու նման գաղափար չունեինք: Որովհետև մտածում էինք, որ ռուսական իմպերիայից անկախանալով, կհայտնվենք թուրքի բերանում:
Իսկ նման պայմաններում պետք է ոչ ստանդարտ ձևակերպում տրվեր, թե մեզ համար ի՞նչ է նշանակում անկախությունը: Այսինքն՝ ասվեր, թե մենք ի՞նչ դաշտում կարող ենք անկախանալ և անկախ պետություն ստեղծել: Որովհետև մենք չունեինք այն ռեսուրսը, որը կար Բալթյան երկրների պարագայում: Բայց մյուս կողմից ցանկանում էինք անկախանալ ու կառուցել մեր պետությունը:
Ըստ իս, սրա պատճառն այն էր, որ գրագետ այն մարդիկ, ովքեր կարող էին այդ ձևակերպումը տալ, գոնե այն տարիներին չկային իշխանության մեջ: Իշխանության մեջ էին ինժեներներ, մաթեմատիկոսներ, հումանիտար մասնագիտության մարդիկ ընդամենը:
Ապա այս մարդկանց 2000–ական թվականներին փոխարինեցին կոլխոզի նախագահի մակարդակի մարդիկ: Հիմա արդեն վերջիններիս փոխարինել են քրեական աշխարհի մարդիկ: Նրա՛նք են մեր քաղաքական և տնտեսական վերնախավը:
Այս ամենը ցույց է տալիս, որ մեր ժողովուրդն օբյեկտիվորեն պատրաստ չէր պետականության. նա վերնախավ չուներ:
Ինչ որ է. փաստն այս է: Բայց քանի որ հայտնվել ենք նման իրավիճակի մեջ, շատ արագ պարտավոր ենք եղած ռեսուրսներից վերնախավ «ծնել»: Եվ դա անել շատ արագ: Որովհետև այն հրամայական է մեր երկրի համար:
Գոհար Սարդարյան