Ձախողված պետության ճանապարհին
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՀուլիսի 17-ի առավոտյան Հայաստանը զարթնեց բոլորովին այլ իրականությունում, որի հետևանքները դեռ պետք է մարսվեն և գիտակցվեն ավելի ուշ: Արցախյան պատերազմի ազատամարտիկ Ժիրայր Սեֆիլյանի զինակից ընկերները և կողմնակիցները զինված հարձակում են գործել Հայաստանի ոստիկանության դեմ: Նրանք գրավել են Ոստիկանության պարեկապահակային ծառայության (ՊՊԾ) գնդի տարածքը, ինչի հետևանքով զոհվել է Երևան քաղաքի վարչության պարեկապահակետային գնդի հրամանատարի տեղակալ, ոստիկանության գնդապետ Արթուր Վանոյանը, վիրավորվել է մի քանի ոստիկան:
Զինված հարձակում իրականացրած խմբի պահանջն է ազատ արձակել Ժիրայր Սեֆիլյանին և այլ քաղաքական ակտիվիստներին, ովքեր հայտնվել են բանտում: Բացի դրանից` նրանք պահանջում են գործող իշխանությունների և նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրաժարականը: Փաստորեն, Արցախի ազատագրման համար ժամանակին պայքարած մարդիկ այսօր զինված հարձակում են գործում Հայաստանի իրավակարգն ապահովող ոստիկանների դեմ` համարելով, որ երկրում ապօրինի իշխանություն է: Նրանք վստահ են, որ արդարությունը վերականգնել և ժողովրդին իր իշխանությունը վերադարձնել հնարավոր է միայն այդ ճանապարհով:
Հանրության մեջ, մասնավորապես սոցիալական ցանցերում իշխանության կողմնակիցներն ու քննադատները բաժանվել են երկու խմբի: Իշխանության քարոզով զբաղված մարդիկ, իհարկե, Սեֆիլյանի կողմնակիցների այդ գործողությունները դատապարտում են, որակում ահաբեկչական ակտ, ինչն ուղղված է Հայաստան պետության դեմ: Իշխանության քննադատները տեղի ունեցածում մեղադրում են իշխանություններին: Կան նաև մարդիկ, ովքեր, չհամակրելով իշխանություններին, միևնույն է, դատապարտում են զինված հարձակումը և կարծում, որ զինված ճանապարհով, մարդ սպանելով հարց չի լուծվում:
Սակայն մեր խնդիրն այդ տեսակետները վերլուծել, դրանք ճիշտ կամ սխալ համարելը չէ: Եթե խոսում ենք օրենքից, ապա զինված հարձակումը և ոստիկանի սպանությունը հանցագործություն է: Դա ինքնին հասկանալի է: Մեզ մտահոգող հարցն այն է, թե ինչու է նման բան տեղի ունենում Հայաստանում: Ինչո՞ւ են հայրենիքի համար կռված մարդիկ այսօր զինված հարձակում իրականացնում իրավապահ համակարգի դեմ` համարելով դա իշխանափոխության միակ ճանապարհը:
Հասկանալի է, երբ քաղաքական իշխանությունից դժգոհ մարդիկ մինչև ինտերնետի վերջին բիթն ու ձայնալարի վերջին ճիչը քննադատում են իշխանություններին` արդարացնելով երբեմն այն, ինչն արդարացում չունի: Հասկանալի է, որ քաղաքական իշխանության ներկայացուցիչն ու քարոզիչը նույն ոգևորությամբ հակառակն են անում` շատ անգամ ավելի արդարացնելով այն, ինչն արդարացում չունի: Դա որոշ տեսակի մարդկանց մասնագիտությունն է և գոյության միջոցը:
Բայց կա մի իրականություն, որից չի լինի փախչել: Չարդարացնելով զինված հարձակում գործած անձանց և ևս դատապարտելով ապօրինի գործողությունները` պետք է փաստել, որ երկրում իրավիճակը տանում է նրան, ինչը քաղաքական գրականության մեջ համարում են ձախողված պետությանը (failed state) բնորոշ իրավիճակ: Ձախողված է համարվում այն պետությունը, որտեղ չի լինում ապահովել քաղաքական և տնտեսական համակարգի կենսունակությունը, հանրային իշխանությունը չի կարողանում կատարել իր հիմնական գործառույթները, օրինակ՝ իրավական համակարգի ճիշտ գործունեությունը, քաղաքացիների անվտանգության ապահովումը, արդյունավետորեն չի վերահսկում իրավիճակը երկրում:
Եթե մինչև հուլիսի 17-ը գաղտնիք չէր, որ քաղաքական և տնտեսական առումով կենսունակությունը ապահովված չէ երկրում, դրանից հետո արդեն խոսքը երկրում իրավակարգի գոյության մասին է: Իսկ եթե դրանց էլ գումարվում են արտաքին անհաջողություններ, օրինակ՝ պատերազմ, տարածքային կորուստներ, այլ պետությունների հետ ձախողված հարաբերություններ, դիվանագիտական պարտություններ, ապա իրավիճակը մոտենում է շատ վտանգավոր կետի: Նման իրավիճակում միշտ հայտնվում են արկածախնդիրներ, ովքեր օգտվելով հասարակական համընդհանուր դժգոհությունից, նման ծայրահեղ քայլերի են դիմում:
Որքան էլ արդարացվի կամ չարդարացվի այդ ամենը, ստեղծվել է իրերի նման դրություն: Թե ով է մեղավոր կամ մեղավոր չէ, արդեն դառնում է երկրորդական: Որ երկրում պետք են արմատական փոփոխություններ, ընդունում են բոլորը, բայց թե ով և ինչպես այդ փոփոխությունները պետք է անի, ոչ ոք չունի կոնկրետ պատասխան: Կուտակված այդ բացասական էներգիան և լճացումը կարող են հանգեցնել շատ ավելի սարսափելի հետևանքների: Էական չէ՝ դա ապստամբությո՞ւն էր, ահաբեկչությո՞ւն, հերոսությո՞ւն, թե՞ սրիկայություն: Էականն այն է, որ արդեն նման բան է տեղի ունենում Հայաստանում: Եվ նման բան անում են մարդիկ, ովքեր երբեք իշխանությունից չեն թաքցրել իրենց այդ մտադրությունը:
Բազմիցս Ժիրայր Սեֆիլյանի կողմնակիցները խոսել են ծայրահեղ միջոցներով երկրում իրավիճակ փոխելու մասին, մշտապես գտնվել են իրավապահների ուշադրության կենտրոնում, բայց անգամ այդքանից հետո կարողանում են նման հարձակում իրականացնել: Այդ փաստը լրջորեն կասկածի տակ է դնում երկրում իրավական համակարգի կենսունակությունը: Հետևաբար, սա լուրջ ազդակ է բոլորին, որ իսկապես եկել է արմատական փոփոխությունների ժամանակը, իսկ այդ փոփոխությունները նախ և առաջ պետք է ձեռնարկեն նրանք, ովքեր կոչված են դա անել՝ գործող իշխանությունները: Որքան երկար տևի հապաղումը, այնքան կմոտենանք ձախողված պետության կարգավիճակին:
Տիգրան Խաչատրյան, Past.am վերլուծաբան