Մշակութային մառազմի ելևէջները
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԿյանքի կենսական խնդիրների լուծման կարոտ հասարակություններում մշակույթը գրեթե միշտ ստորադասվում է: Սակայն, մյուս կողմից, իրական արժեքներ շատ հաճախ ստեղծվում են հենց ճգնաժամային իրավիճակներում: Հայաստանյան իրականության մեջ մշակույթի վերաբերյալ քննարկումները չեն անցնում այս կամ այն հուշարձանը հանդիսավոր արարողությունների համար վարձով տալու կամ հերթական պատմական շենքն ավերելու շեմից: Տողերիս հեղինակի կարծիքով՝ մշակույթն առավել ու լայն ընդգրկուն դաշտ է, քան ինչ-որ ռաբիզը կամ պատմական հուշարձանը: Հակառակ դիտանկյունից, մշակույթը նաև ինքնազսպման մեխանիզմ է, հասարակական հարաբերությունների նորմերի ամբողջություն և հումանիտար բավարարվածության միջոց: Հարդյունս ̀ բարեկիրթ քաղաքացի ունենալու սկզբունք:
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հասարակական լայն ընկալումները սահմանափակվում են մշակույթի միայն նեղ կիրառման ասպետկում, ուստի ժամանակ չենք ծախսի նախորդ կատեգորիաները մանրազնին բացահայտելու ուղղությամբ: Ավելի շատ խոսենք արդի իրավիճակի ու դրա պատասխանատուների մասին:
Այն հանգամանքը, որ ներկայիս նախարարի պաշտոնակատարը չպետք է նորից ղեկավարի այդ ոլորտը, կարծում եմ, մշակույթից քիչ թե շատ հասկացող ցանկացած ոք չի հակադրվի: Ինչո՞վ է հռչակվել նախարարն իր պաշտոնավարման ողջ ընթացքում: Անընդհատ սկանդալներ, այս կամ այն թատրոնի գեղարվեստական ղեկավարի, երգչախմբի պատասխանատուի, պատմական հուշարձանները հարսանիքների համար վարձակալությամբ տալու և այլ թեմաներով: Դրանք բոլորն ուղղակի կամ անուղղակի առնչվում են նախարարի անվանը: Մամուլում եղան նաև բազմաթիվ հրապարակումներ որոշակի շենքեր սեփականացնելու ու դրանք հետո վարձակալությամբ պետությանը տալու մասին: Մյուս կողմից՝ նաև որևէ քայլ չի արվել, որը կնպաստեր Հայաստանում մշակութային դաշտի կայացմանը: Սա դեռ ամենը չէ, ու շարքն անընդհատ կարելի է շարունակել: Սակայն միայն անձի փոփոխությունով համակարգ փոխել չես կարող: Այդ համակարգը նեխած է բոլոր կողմերից: Եթե հաշվի չառնենք որոշ լուսավոր կետեր, որոնք բացարձակապես կապ չունեն Մշակույթի նախարարության հետ, ապա չենք չափազանցի, եթե ասենք, որ այդ նախարարությունն ընդհանրապես փակել է պետք ու թեթևացնել բյուջեի առանց այն էլ ծանր բեռը: Պարապ հաստիքների բազմությունն այստեղ ակնհայտ է:
Պատմական կենսափորձը ցույց է տվել, որ մշակույթը զարգանում է երկու պարագայում ̀ երբ սահմանափակումները և ճնշումները չափազանց շատ են պետական մեխանիզմի կողմից և երբ ոլորտին տալիս ես ազատություն, այսինքն՝ մշակութաստեղծ անհատը կարողանում է ինքնադրսևորվել: Հայաստանում բացակայում են երկուսն էլ: Հանցավոր անգործության պարագայում կամ միայն սեփական բարեկեցության մասին մտածող իշխանավորների առկայության դեպքում ոլորտը հասել է ողբերգական մինուսի վիճակի: Տուրիզմի հետ ուղղակի կապ ունեցող այս ոլորտում չկա որևէ նորմալ հայեցակարգ, զարգացման ծրագիր, խնդիրները տեսնելու ու գնահատելու, դրանց լուծում տալու ունակություն: Մարզային թանգարաններն ու այլ մշակութային օբյեկտները գտնվում են ծայրահեղ վիճակում: Իհարկե, շատ հաճախ նախարարությունը մեղադրում է մարզպետարաններին, մարզպետարանները՝ նախարարությանը: Ու այս փակ շղթան թվում է, թե վերջ չունի: Այս ամենի գագաթնակետը Հանրային հեռուստատեսությամբ սկսված մի նախագիծ է, որը թերևս չես կարող նկարագրել, զի հայերենում չկան այդքան բարեկիրթ բառեր սեփական նողկանքն արտահայտելու համար:
Միգուցե, այս ամենն արվում է հետևողականորեն տգետ հանրույթ բուծելու ու մշակութապես խեղված վարքագծով դեռահասներ ունենալու մղումո՞վ: Չի բացառվում: Բայց, մյուս կողմից, այս ամենը հանցագործություն է մի ողջ հասարակության նկատմամբ, հասարակության, որին եթե հարցնես, ապա կներկայանա որպես ամենամշակութաստեղծ ազգ, բայց եթե նայենք վերջին 30 տարիների կտրվածքով, գրեթե բոլոր ոլորտներում որևէ արժեք չի տվել:
Այս ոլորտը, առավել քան որևէ այլ ոլորտ, ունի խստիվ վիրահատական միջամտության կարիք՝ սկսած նախարարին փոխելուց և ընդհանրապես նրան «մշակույթ» բառն արտաբերելու իրավունքից զրկելուց, վերջացրած ոլորտի կազմակերպման ամենանեղ հարցերի մոտեցումները համակարգելուց:
Կունենա՞ նոր կառավարությունն այդքան քաղաքական կամք, ուրեմն կհաջողի, չի՞ ունենա, կշարունակվի գիտակցությունը բռնության ենթարկելու նույն վիճակը: Ու մենք կշարունակենք եթերներից միայն փնթի սերիալներ տեսնել, դահլիճները կլցնեն մուղամաթի ու ռաբիսի դեմքերը, և միայն Հանրայինից կիմանանք, որ դպրոցական հրեշտակը լինում է «փռչոտ», «չոլկեն առաջ տված», «թաղային լկտի ժարգոնով» եթերում բարբաջող մի «պատանյակ»: Թերևս այսքանը: Բարին ընդ Ձեզ: