«Արդարադատությունը ծայրահեղ ծանր վիճակում է, դատական համակարգը հեղինակազրկվում է». «Փաստ»

ИНТЕРВЬЮ 16 Июнь, 2022 9:04

«Փաստ» օրաթերթը գրում է

Փաստաբանական համայնքի ներկայացուցիչները վերջին օրերին բարձրաձայնում են մի խնդրի մասին, ըստ որի, թեպետ կրկին անցում է կատարվել դատական գործերի մակագրման էլեկտրոնային համակարգին, սակայն մակագրությունները շարունակում են կատարել ըստ նախընտրության։

Փաստաբան Ալեքսանդր Կոչուբաևը «Փաստի» հետ զրույցում անդրադարձել է դատաիրավական համակարգի խնդիրներին՝ դիտարկելով նաև մակագրման համակարգը, ըստ նպատակահարմարության օրենսդրական նախաձեռնություններով հանդես գալու պրակտիկան: Խոսելով մակագրությունների խնդրի մասին՝ նա շեշտեց. «Իրականում վերոնշյալ երևույթը դատական իշխանության նկատմամբ անվստահության, հեղինակության կորստի է հանգեցրել: Երբ որևէ գործ ձեռքով է մակագրվում, անորոշություն ու հարց է առաջանում, թե ինչո՞ւ տվ յալ գործը մակագրվեց հենց այդ դատավորին: Դա կասկածներ է առաջացնում գործի անաչառության վերաբերյալ: Սա լայն իմաստով արժեզրկում, հեղինակազրկում է դատական իշխանությանը: Այսօր մակագրման համակարգն իրապես վերածվել է ձևականության, այն դեկորատիվ երևույթ է ու կառավարելի է անգամ էլեկտրոնային համակարգի առկայության պարագայում»:

Իսկ թե ինչպե՞ս է կառավարելի, փաստաբանն ընդգծեց. «Երբ արդարադատության նախարարի ձեռամբ ստեղծվեց «կալանք տվող դատավորների» դատարանը, համապատասխանաբար, վերաքննիչում ձևավորվեցին կալանք տվող դատավորների դատական ակտը վերանայող այլ դատավորներ: Օրինակ՝ երբ Վահագն Վերմիշյանի (Քաղաքաշինության կոմիտեի նախկին նախագահ), Աղվան Հովսեփյանի (ՀՀ քննչական կոմիտեի նախկին նախագահ), Նարեկ Մանթաշյանի («Հայաստան» դաշինքի անդամ) գործերը գտնվում էին դատաքննության փուլում, այդ գործերն ամբողջությամբ հսկողությունից դուրս էին մնացել, որովհետև վերաքննիչի՝ «կալանք տվող 6 դատավորները» գործերը վերանայում էին մինչև դատարան մտնելը: Հիմա ԲԴԽ-ն որոշում է կայացրել Արմեն Դանիել յանի, Ռուբիկ Մխիթարյանի, Մնացական Հարությունյանի` գործեր լսելու ծանրաբեռնվածությունը 70 տոկոսով նվազեցնել ու նրանց ևս մակագրել միջդատավարական վարույթում գտնվող քրեական գործեր: Այսինքն, սա արվեց այն պարզ տրամաբանությամբ, որպեսզի կարողանան ապահովել քաղաքական հետապնդումների շարունակական իրականացումը: Նարեկ Մանթաշյանի գործի օրինակով նշեմ, թե իրավիճակն ինչի հանգեցրեց: Երբ ես վերաքննիչ բողոք էի ներկայացրել, այդ բողոքը մակագրվել էր Մնացական Հարությունյանին: Քանի որ վերջինս վերապատրաստման էր գնացել, գործը վերամակագրվեց Ռուբիկ Մխիթարյանին: Ու երբ Ռ. Մխիթարյանն ինքնաբացարկ հայտնեց, գործը վերամակագրվեց Արմեն Դանիել յանին, ու մենք հայտնվեցինք այդ շրջապտույտի մեջ: Այսինքն, որևէ հեռանկար չունենք, որ քաղաքական գործերն այդ երեք դատավորներից զատ այլ դատավորների կմակագրվեն»:

Նա շեշտեց՝ իր պաշտպանյալի՝ Նարեկ Մանթաշյանի օրինակը լավագույնս է ցույց տալիս, թե դատական իշխանությունում ինչ է կատարվում:

«Ընդհանուր առմամբ, դատական իշխանությունն այսօր այն աստիճանի է գտնվում գործող իշխանության վերահսկողության տակ, որ դատական իշխանության հետ առնչվող յուրաքանչյուր անձի մոտ ձևավորվում է այն համոզմունքը, ըստ որի, դատական իշխանությունը ձևական բնույթ է կրում: Այսօր արդարադատությունը ծայրահեղ ծանր իրավիճակում է: Ես և իմ պաշտպանյալները ոչ թե հիմնականում քննարկում ենք այն հարցը, թե գործի փաստերում ինչպիսի հանգամանքներ են ներառված, իր մեղադրանքն ինչի վրա է կառուցված, այլ դիտարկում ենք, թե ով է քննելու գործը: Բացառապես դրանով է պայմանավորված հանգամանքը՝ իմաստ ունի՞ անդրադառնալ մեղադրանքին, դրա հիմնավորվածությանը, թե՞ ոչ: Այսօր դատավորների մեծ մասը հիմնականում կանխատեսելի է: Այսինքն, գործի մակագրումից մենք հիմնականում կանխատեսում ենք, որ, օրինակ՝ առաջին ատյանի դատարանում որևէ դատական հեռանկար, որևէ շանս չունենք և պետք է սպասել վերաքննիչի մակագրությանը: Սրանք իրավական համարվող պետության մեջ ծայրահեղ անընդունելի, անթույլատրելի երևույթներ են»,-ասաց մեր զրուցակիցը:

Ալեքսանդր Կոչուբաևի խոսքով, իրենց՝ փաստաբանների համար այս պայմաններում մտահոգիչ է հատկապես միջազգային կառույցների լռությունը. «Այսօր դատական իշխանությունը տոտալ վերահսկողության տակ է, տոտալ հետապնդումների է ենթարկվում, բայց անգամ դեկորատիվ կամ զուտ դատապարտող բնույթի որևէ արձագանք չենք տեսնում: Սա իշխանություններին լրացուցիչ ուժ ու ազդակ է հաղորդում, որպեսզի իրենք իրենց բռնած գիծը շարունակեն: Առհասարակ, հեղափոխությունների պատմությունները ցույց են տալիս, որ այս երևույթները որոշ առումներով օրինաչափ են: Եվ մենք այս տեսանկյունից մեղադրանքի սլաքները ոչ թե այսօրվա դատական իշխանության, այլ քաղաքական իշխանության ղեկին գտնվողներին պետք է ուղղենք: Հանրային մեղադրանքների հասցեատերը հենց իրենք են: Ինչո՞ւ եմ սա ասում, որովհետև, իր ամբողջ առավելություններով ու թերություններով հանդերձ, ձևավորվել էր դատական համակարգ, որը քիչ թե շատ ձևական բնույթ չէր կրում և որի նկատմամբ քիչ թե շատ վստահություն կար:

Օրինակ՝ մինչև 2018 թվականը կալանքի դեմ բերված բողոքը քննում էինք ընդամենը 10-րդ օրը, իսկ այսօր ես ունեմ կալանքի դեմ բերված բողոք, որը երկրորդ ամսում է քննարկվում: Արդյո՞ք այս ժամկետը կարող է ողջամիտ լինել կամ արդյո՞ք իրատեսական է: Այս ամենը վկայում է, որ խնդիրները համակարգային են: Այս գործընթացներն ամբողջությամբ ստվերում են նաև մյուս բոլոր արժանապատիվ դատավորներին, որոնք քիչ չեն դատական իշխանության մեջ: Բոլոր դեպքերում, համակարգն առանձին դատավորներով հեղինակազրկվում և արժեզրկվում է: Խոսքը, մեծ հաշվով, ոչ թե զուտ առանձին դատավորների խնդրի, այլ դատական իշխանության, դատաիրավական համակարգի տապալված լինելու մասին է: Եվ այս պարագայում գործերի մակագրությունը բազմաթիվ խնդիրներից ընդամենը մեկն է: Կյանքը ցույց տվեց, որ եթե անգամ մակագրման համակարգն աշխատում է, վերաքննիչի նախագահն իրեն կարող է թույլ տալ հայտարարել, թե տեղի է ունեցել տեխնիկական վրիպակ, ինչի արդյունքում էլ կարող է իրական դատավորից գործը վերցնել և հանձնել իր ազդեցության տակ գտնվող որևէ այլ դատավորի, որն իր հերթին քաղաքական իշխանությունից եկող բացահայտ և գաղտնի ցուցումները հաջողությամբ կյանքի է կոչում»:

Անդրադառնալով օրենսդրական նախաձեռնություններին, ըստ նպատակահարմարության դրանք կիրառելուն ու հետո նոր նախաձեռնություններով նույն օրենքներից հրաժարվելու պրակտիկային՝ փաստաբանը նկատեց. «Նշված երևույթի մասին չի լինի խոսել՝ առանց հաշվի առնելու քաղաքական բաղադրիչը: Մենք խոսում ենք Քրեական, Դատական օրենսգրքերում ըստ իրավիճակի կատարված փոփոխությունների մասին, բայց մենք մոռանում ենք, որ այսօրվա իշխանությունները պահի թելադրանքով անգամ Սահմանադրություն են փոխել: Չմոռանանք ՍԴ դատավորներին տուն ուղարկելը, հակասահմանադրական դիտարկվող հանրաքվեների անցկացումը և նմանատիպ այլ իրավիճակներ: Եվ եթե քաղաքական իշխանությունը թույլ է տալիս իրեն, իրավիճակից ելնելով, Սահմանադրության մեջ փոփոխություններ կատարել, ապա լիարժեք օրինաչափ է, որ նույն պահի թելադրանքով իրենք կարող էին ընթացիկ օրենսդրության մեջ փոփոխություններ կատարել: Օրինակ՝ դիտարկենք ծանր վիրավորանքի հոդվածը, որը հուլիսի 1-ից նոր Քրեական օրենսգրքով ուժը կորցրած է լինելու:

Արդարադատության նախարարն ասաց՝ վարչապետի հետ քննարկումների արդյունքում են եկել նման եզրահանգման, շրջանառվեցին լուրեր, թե Եվրոպայից ճնշումներ են եղել, դրա համար էլ օրենսդրական փոփոխություն եղավ: Ոչ: Ընդամենը իրավակիրառ պրակտիկան ցույց տվեց, որ բազմաթիվ խնդիրներ են առաջանում: Օրինակ՝ եթե ծանր վիրավորանք է հասցվել վարչապետի հասցեին, վարչապետը պետք է որպես տուժող ճանաչվեր և հարցաքննվեր, հետագայում էլ առերեսվեր այդ անձանց հետ: Մինչդեռ քննչական մարմինները խուսափում էին առհասարակ վարչապետին տուժող ճանաչելուց, հարցաքննելուց: Եվ ընդհանրապես՝ բոլորին, որովհետև իրավագիտության հետ աղերս չունեցող երկրորդ հարցն էր առաջանում՝ ինչպե՞ս կարող էր կարգավիճակը տուժող ճանաչվել, քանի որ մեր քրեական իրավունքի կոնցեպտում տուժող է անձը: Նշվածով պայմանավորված՝ հրաժարվեցին քրեականացված պահել արարքը:

Մենք կրկին գործ ունենք երկակի ստանդարտի հետ. երբ փորձ էր արվում ազատ խոսքի դեմ պայքարել քրեաիրավական մեթոդներով, այս հոդվածը քրեականացվեց: Եվ քրեականացվեց այն պարագայում, երբ 2007-2008 թթ. Եվրոպայի խորհուրդը ՀՀ-ի առջև պահանջ էր դրել, որ եթե ուզում եք մտնել եվրոպական ընտանիք, անդամակցել ԵԽ-ին, զրպարտանքն ու վիրավորանքը պետք է ապաքրեականացնեք: Եվ այս առումով 10 տարի հետո մենք կրկին վերադարձանք մեկնարկային կետին: Ընդհանուր առմամբ, պետք չէ զարմանալ օրենսդրության մեջ իրավիճակային փոփոխություններից, որովհետև, ինչպես նշեցի, այս իշխանությունները իրավիճակով պայմանավորված, քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնելով անգամ Սահմանադրություն փոխեցին»: