Ներկայում Ռուսաստանին, Իրանին և Թուրքիային միավորում է Արևմուտքին Անդրկովկասից հեռու պահելու ընդհանուր ցանկությունը. «Փաստ»
МЕЖДУНАРОДНОЕ«Փաստ» օրաթերթը գրում է
regnum.ru-ն «Ռուսաստանը, Թուրքիան և Իրանը կրկին անդրկովկասյան պատմական խաչմերուկում են» վերնագրով հոդվածում գրում է, որ Թեհրան կատարած այցի ժամանակ Ադրբեջանի արտգործնախարար Ջեյհուն Բայրամովը հայտարարել է, որ նախապատրաստվում է փորձագետների բարձր մակարդակի հանդիպում «3 + 3» ձևաչափով Ադրբեջանի, Հայաստանի, Վրաստանի, Ռուսաստանի, Իրանի և Թուրքիայի միջև, իսկ հաջորդ փուլում «Թեհրանում կամ Իրանի մեկ այլ քաղաքում տեղի կունենա ԱԳ նախարարների մակարդակով հանդիպում»: Հիշեցնենք, որ այդ ձևաչափն առաջարկվել էր Անկարայի կողմից Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտից հետո։ Դրա յուրահատկությունն այն է, որ Միացյալ Նահանգները և ԵՄ-ն դուրս են մնում տարածաշրջանում իրավիճակի կարգավորման գործընթացից և զրկվում են տարածաշրջանային անվտանգության նոր համակարգի ստեղծմանը մասնակցելու հնարավորությունից:
Եվ փաստացի վերստեղծվում է Ռուսաստան-Թուրքիա-Իրան պատմական եռանկյունին։ Ո՞վ է դրանում առաջատարը: Ոմանք կարծում են՝ քանի որ Անկարան է հանդես եկել նման նախաձեռնությամբ, կարելի է խոսել տարածաշրջանում նրա ազդեցության աճի մասին։ Մյուսները, ընդհակառակը, առաջարկվող համակցության մեջ տեսնում են տարածաշրջանում Մոսկվայի որոշակիորեն թաքնված աճող նոր դեր, որը Թեհրանի հետ միասին ստեղծում է որոշակի աշխարհաքաղաքական հակակշիռ թյուրքական ազդեցությանը, ի մասնավորի՝ ընդդեմ Թուրքիայի և Ադրբեջանի: Նման սցենարում Հայաստանը պետք է լինի Ռուսաստանի և Իրանի կողքին։ Ինչ վերաբերում է Վրաստանին, ապա նա ավելի շատ հակված է դեպի Թուրքիա-Ադրբեջան դաշինքը։ Թբիլիսիին հարիր չէ իսլամական աշխարհի երկրների հետ հեռանկարային բազմապրոֆիլ ինտեգրումը։ Սակայն արդեն Վրաստանով են անցնում Ադրբեջանից Թուրքիա տրանսպորտային միջանցքները, գործում է Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթգիծը, իսկ կասպիական նավթն ու գազը խողովակաշարերով գնում են դեպի եվրոպական շուկաներ։ Չպետք է նաև մոռանալ Թուրքիայի դերի մասին Վրաստանի՝ ՆԱՏՕ մտնելու գործում։ «3+3» ձևաչափով Թբիլիսիի և Երևանի միջև, այսպես կոչված, քրիստոնեական դաշինք ստեղծել հնարավոր չէ՝ Մոսկվայի հետ բարդ հարաբերությունների պատճառով։ Այդ դետալը մատնանշում է այն խնդիրների գործոնը, որոնք խանգարում են «3+3» ձևաչափին լիարժեք գործել:
Միևնույն ժամանակ, Վրաստանի իշխող «Վրացական երազանք» կուսակցության շրջանակներում այդ թեմայի շուրջ բուռն քննարկումները շարունակվում են, քանի որ ձևաչափի դռները այդ երկրի համար փակ չեն, և Բայրամովը Թեհրանում հաստատել է դա։ Կան տարբեր կարծիքներ: Նախ՝ «3+3» ձևաչափը վերաբերում է կոնկրետ այն աշխարհաքաղաքական տարածքին, որն ընդգրկում է Ռուսաստանը, Անդրկովկասը և Մերձավոր Արևելքը։ Այդ ձևաչափով աշխատելուց հրաժարվելն օբյեկտիվորեն Վրաստանին կտանի դեպի ինքնամեկուսացում և կխարխլի դեռևս գոյություն ունեցող նրա աշխարհաքաղաքական ազդեցությունը։ Երկրորդ կարծիքն այն է, որ «3+3» ձևաչափը հնարավորություն է Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում համաձայնության գալու, ինչպես նաև հնարավորություն է Հայաստանի համար Ադրբեջանի և Թուրքիայի առնչությամբ։ Այդ ամենին գումարած՝ կլինի տնտեսական և տրանսպորտային կապերի ապաշրջափակում ողջ տարածաշրջանում: Այդ դեպքում Վրաստանը տնտեսապես հաղթում է։ Վրաստանի, Հայաստանի, Ադրբեջանի, Բուլղարիայի, Մոլդովայի, Ռումինիայի, Թուրքիայի, Ուկրաինայի և ԱՄՆ-ի մասնակցությամբ «6+1» տարբերակը քիչ հավանական է, քանի որ այն իրագործվելու շանսեր չունի ձևավորվող աշխարհաքաղաքական իրողություններում։ Ներկայումս Ռուսաստանին, Իրանին և Թուրքիային միավորում է Արևմուտքին Անդրկովկասից հեռու պահելու ընդհանուր ցանկությունը:
Բայց այդ բանաձևի յուրաքանչյուր մասնակից «3+3» ձևաչափը դիտարկում է իր ազգային շահերի պրիզմայով։ Միևնույն ժամանակ, դրանք անկայուն բնույթ ունեն, ինչպես նաև անկայուն է տարածաշրջանում ձևավորվող աշխարհաքաղաքական իրավիճակը։ Անդրկովկասյան խաչմերուկում կրկին կայսերական հարուստ անցյալ ունեցող երեք երկրներ են՝ Ռուսաստանը, Թուրքիան և Իրանը: Բայց դրան կարելի է նայել ոչ միայն պատմական տեսակետից. բացվում են համագործակցության աննախադեպ հորիզոններ: Յուրաքանչյուր ոք ունի մյուսին առաջարկելու բան իր յուրահատուկ աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ՝ զուգահեռ մուտքեր դեպի Սև, Կասպից և Միջերկրական ծովեր, Պարսից ծոց և Հնդկական օվկիանոսի այլ ծովածոցեր, ինչպես նաև մուտք դեպի Կենտրոնական Ասիա, Աֆղանստան, Պակիստան, Չինաստան և Հնդկաստան: Այս բոլոր ուղղություններով հնարավոր է իրական ծրագրեր իրականացնել տարածաշրջանային համագործակցության շնորհիվ։ Դրանց մասնակցությունը յուրաքանչյուր երկրի ավելի մեծ ազատություն կտա քաղաքական մանևրների համար, այդ թվում՝ ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի հետ հարաբերություններում:
Բայց առայժմ խոսքը միայն մեկնարկային սպասումների մասին է։ Վրաստանի համար այդ համատեքստում դրական պահ կարելի է համարել այն, որ նա իրեն ավելի ազատ կզգա Հայաստանի և Ադրբեջանի հետ հարաբերությունները զարգացնելու հարցում, քանի որ մինչ այժմ ստիպված է հավասարակշռություն պահպանել Բաքվի և Երևանի միջև։ Բացի այդ, նա հնարավորություն կունենա նոր ձևաչափով երկխոսություն վարել Ռուսաստանի հետ, ինչպես նաև կապի մեջ մտնել Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի հետ՝ գոնե սկզբի համար ավելի սերտ տրանսպորտային կապեր հաստատելով։ Հակառակ դեպքում Վրաստանին սպառնում է տարածաշրջանային ապրանքաշրջանառության մեծ մասը կորցնելու վտանգը, քանի որ ապրանքները կտեղափոխվեն նոր ուղիներով։ Բայց թե կոնկրետ ինչ որոշումներ կկայացնի Թբիլիսին, դեռ դժվար է ասել։ Թեև այս բանակցային ձևաչափի մյուս բոլոր մասնակիցները վստահ են, որ նոր աշխարհաքաղաքական պայմաններում Վրաստանը, այնուամենայնիվ, հետաքրքրություն կցուցաբերի Անդրկովկասի զարգացման վերաբերյալ խորհրդակցությունների և որոշումների համակարգման մեխանիզմի աշխատանքին։
Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում