Հեղափոխությունը`դատավարական փակուղու առաջ
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԵնթադրվում էր, որ հեղափոխությունից հետո հին համակարգից նորի անցումն ու այդ երկու համակարգերի միջև պայքարը ուղեկցվելու էր աղմկահարույց դատական գործերով: Մոտավորապես այդպես էլ եղավ: Մի շարք կարկառուն անձինք, որոնք հանդիսանում էին նախորդ իշխանական ու տնտեսական վերնախավի էական դերակատարներ,հայտնվեցին դատական պրոցեսների կիզակետում: Մանվել Գրիգորյան, Ռոբերտ Քոչարյան, Վաչագան Ղազարյան, Սամվել Մայրապետյան. շարքը կարելի է էլի շարունակել:
Առաջին հայացքից հասկանալի է, որ հեղափոխական իրողությունը չէր կարող զերծ մնալ նմանատիպ դատական պրոցեսներից: Մի կողմից խնդիր կար տարիների ընթացքում կուտակված արդարադատության դեֆիցիտը լրացնել, մեկ այլ դեպքում էլ ընթացիկ քաղաքական պայքարում նոր իշխանությունները պետք է ամրապնդեին իրենց դիրքերը ՝ բնականաբար հների հաշվին: Բացի այդ էլ կար, այսպես ասած, էքշնի պահանջարկ, հեղափոխությունն ու նրա շահառուն՝ ժողովուրդը,կարիք ունեին որոշակի սիմվոլիկ քայլերի, որոնք կհավաստիացնեին, կվերահաստատեին հին համակարգի կրախը:
Սակայն միայն առաջին հայացքից է, որ տեղի ունեցողը տեղավորվում է հեղափոխական պրոցեսների տրամաբանության ներքո: Հեղափոխությանը հաջորդած ամիսներին քիչ թե շատ աղմկահարույց դատական գործերով առայժմ որևէ դատական վճիռ չկա, ավելին՝բուն գործերի հետ կապված դատավարություն էլ չկա, և բուն պրոցեսները առայժմ պտտվում են բացառապես այս կամ այն անձի խափանման միջոցը փոխելու շուրջ: Մի դեպքում խափանման միջոց ընտրվում է կալանքը, հետո գրավով նույն այդ խափանման միջոցը փոխվում է, և այսպես անվերջ:
Իհարկե,ողջունելի է, որ նոր իշխանությունները փորձում են դատական պրոցեսներին արհեստական արագություն չհաղորդել ու տեղ են թողնում փաստաբան-դատարան բանավեճի համար, որի արդյունքում էլ հիմնականում մենք տեսնում ենք հաճախ իրար հակասող որոշումներ թեկուզև նույն գործի շրջանակներում: Այդուհանդերձ,դժվար է չնկատել, որ այս անվերջ թվացող ու կիսատ դատական պրոցեսները ՝ սևեռված բացառապես խափանման միջոցի փոփոխության շուրջ քննարկումների վրա, ստեղծում են ոչ միայն իրավական, այլև քաղաքական լճացման տպավորություն:
Մի կողմից ստացվում է, որ իշխանության քաղաքական որոշումների արդյունքում իրավապահ մարմինների կողմից վերաբացված կամ բացված ու դատարաններ մտած գործերը չունեն բավականաչափ կենսունակություն դատական վճիռների վերածվելու համար, ինչը նշանակում է ոչ միայն իրավապահ համակարգի ոչ կոմպետենտություն, այլև ակամայից գցում է հեղափոխական իշխանության վարկը, կասկածի տակ առնում նրա հեղափոխականությունը: Մեկ այլ կողմից էլ, փաստորեն, այդպես էլ մինչև վերջ չի հստակեցվում դատական համակարգի խաղի նոր կանոնը: Տպավորություն է ստեղծվում, որ իշխանությունը մի կողմից չի ցանկանում հետ կանգնել իր իսկ քաղաքական որոշումների արդյունքում բացված աղմկահարույց գործերից, մյուս կողմից էլ բավարար կոմպետենտություն չունի, որպեսզի դրանք հասցնի ավարտին: Չի բացառվում նաև, որ փորձ է արվում խփել հա՛մ նալին, հա՛մ մեխին, այսինքն՝իրացնել քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնող շահերը, միևնույն ժամանակմնալ ընդունված նորմերի շրջանակներում, որոնց կոպիտ խախտումները կարող են արժանանալ միջազգային կառույցների կոշտ գնահականներին:
Ընդհանուր առմամբ,մենք տեսնում ենք, որ հեղափոխությունը առնվազն դատական համակարգի ու այդ համակարգի՝ նոր իրավիճակում ունեցած գործառույթի իմաստով, եթե ոչ ձախողել, ապա առկախվել է ու դրա վառ վկայությունը հենց խափանման միջոցի շուրջ անվերջ քննարկումներն են այս կամ այն քրեական գործերով: Դատական համակարգի խորքային բարեփոխումների չգնալը, այդ բարեփոխումները քաղաքական հայտարարությունների հետ նույնացնելը, միաժամանակ հին համակարգի դեմոնտաժի պրոցեսում չբարեփոխված, հին դատական համակարգի ակտիվ ներգրավվումը ստեղծել են այն վիճակը, որի ականատեսն ենք հիմա:
Լևոն Մարգարյան