Սահմանադրական փոփոխության կարիք կա՞, թե՞ ոչ. երկակի վիճակ
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆՀայ ազգային կոնգրեսն օրերս հանդես էր եկել ծրագրային լայնածավալ առաջարկություններով, որոնցից հիմնականը Սահմանադրության փոփոխությունն է՝ վերադարձը կիսանախագահական համակարգին և արտահերթ ընտրությունների անցկացումը: Թե ինչ քաղաքական նպատակներ է հետապնդում Կոնգրեսն այս առաջարկով ու ընդհանրապես վերջին շրջանում աչքի ընկնող ակտիվությամբ, այլ քննարկման թեմա է: Առավել կարևոր է հասկանալ՝ արդյո՞ք Հայաստանը հիմա ունի Սահմանադրության և կառավարման մոդելի փոփոխության կարիք, թե՞ ոչ: Նիկոլ Փաշինյանն, օրինակ, քարոզարշավի ընթացքում նշում էր, որ առայժմ դրա կարիքը չկա, պետք է փորձել աշխատել գործող մոդելով, ու եթե այն չարդարացնի իրեն ու լինի հասարակական պահանջարկ, ապա մոդելը կփոխվի:
Արդյո՞ք այդ մոդելը չի արդարացրել իրեն վերջին ամիսներին, կամ արդյո՞ք ՀԱԿ–ի առաջարկը հուզում է քաղաքացիներին ու ունի հասարակական լայն պահանջարկ: Դժվար թե: Առայժմ հասարակությանն առավել հուզում է բովանդակային փոփոխությունների բացակայությունն ու շոշափելի արդյունքներում նկատվող դանդաղկոտությունը: Ավելին՝ հասարակությունը ահռելի վստահության մանդատ է տվել իշխանությանը՝ հանձինս Նիկոլ Փաշինյանի, և այդ մանդատն այնպիսին է, որ Փաշինյանը սահմանադրական և իրավական որևէ խոչընդոտ այժմ չունի փոփոխություններ իրականացնելու, ինչի մասին հենց ինքը՝ Փաշինյանը, խոսել է ընտրության օրը:
Սակայն խնդիր ներկա կառավարման մոդելի հետ ամեն դեպքում կա: Կա ներդաշնակության խնդիր: Դե յուրե համակարգը խորհրդարանական է, բայց դե ֆակտո կիսանախագահական կամ նախագահական, պարզապես նախագահի լիազորությունները իրացնում է վարչապետը՝ սուպերվարչապետական լիազորություններով՝ մի կողմից, սուպերխարիզմատիկ հանրային ընկալմամբ՝ մեկ այլ կողմից: Տեսականորեն նույնիսկ չի կարելի պատկերացնել մի սցենար, երբ, դիցուք, «Իմ քայլը» խմբակցությունը կամ ՔՊ–ն հետ կանչեն Փաշինյանին վարչապետի պաշտոնից ու առաջարկեն մեկ այլ թեկնածուի: Ինքնին սա միայն ներկայիս իշխանության խնդիրը չէ, սա Հայաստանի բոլոր կուսակցությունների խնդիրն է, բացառությամբ Դաշնակցության: Հայաստանում եղանակ ստեղծող հիմնական քաղաքական ուժերը անձնակենտրոն են, հաճախ նաև անձ–կուսակցություններ: Հատկանշական է, որ քարոզարշավի ժամանակ Փաշինյանը քաղաքացիներին բացատրում էր, որ սրանք նախ վարչապետի, հետո նոր Ազգային ժողովի ընտրություններ են:
Ասել է թե, թղթի վրա գրել ենք այլ բան, բայց այլ է նաև իրականությունը: Ոչ ներդաշնակ վիճակը հղի է վտանգներով, որոնք գուցե հիմա տեսանելի չեն, բայց մի օր տեսանելի կդառնան: Մյուս կողմից էլ, սակայն, այդ ոչ ներդաշնակությունն այժմ չի խոչընդոտում իշխանությանը: Եթե իշխանությունը որոշի գնալ այս կամ այն փոփոխությանը, ապա այդ ներդաշնակության բացակայությունը չէ, որ արգելակելու է գործընթացը: Ասել է թե, խնդիր կա, բայց այն գերխնդիր չէ, ինչպես փորձում է ներկայացնել Հայ ազգային կոնգրեսը:
Կոնգրեսի առաջարկության մեջ վտանգ կա այն իմաստով, որ իշխանությունը կարող է ներքաշվել հերթական դեկորատիվ, բավական ժամանակատար փոփոխությունների շրջափուլ՝ մի կողմ դնելով բովանդակային փոփոխությունները: Արդյունքում կարող է ստացվել այնպես, որ «մինչև ՀԴՄ չտպեք, տնտեսական հեղափոխություն տեղի չի ունենա» ձևակերպմանը փոխարինելու գա «մինչև Սահմանադրությունը չփոխենք, ներդրումներ չեն լինի» ձևակերպումը:
Ի դեպ, ևս մեկ կարևոր հանգամանք կա, որ արժե քննարկել, եթե իշխանություններն ամեն դեպքում ընդունեն ՀԱԿ–ի առաջարկը: Արդյո՞ք տեղին չէր Սահմանադրական փոփոխությունների, Ընտրական նոր օրենսգրքի մշակման գնալ նախքան ընտրությունները, երբ Հայաստանը գտնվում էր խառը քաղաքական ցիկլի մեջ ու կարիք ուներ նոր քաղաքական բովանդակության առանցքների հստակեցման: Հիմա, երբ ընտրություններն արդեն կայացել են, մի կողմից էլ իշխանությունը ստեղծագործական ճգնաժամի մեջ է, Սահմանադրական փոփոխությունների թեման կարող է դառնալ ժամանակ ձգելու, հասարակությանը զբաղեցնելու հերթական հարմար առիթը, առիթ, որ մատուցում է Կոնգրեսը իշխանությանը:
ԼԵՎՈՆ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ