Նոր հորիզոննե՞ր Արցախի հարցի շուրջ.ի՞նչ նոր բան կարող է ԱՄՆ-ն առաջարկել հակամարտող կողմերին
ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆԱդրբեջանի ԱԳ նախարարը Վարշավայում հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն առաջարկել է Վաշինգտոնում անցկացնել Ադրբեջանի ու Հայաստանի ԱԳ նախարարների հերթական հանդիպումը՝ Արցախի հիմնախնդրի հարցի հետ կապված: Նման հանդիպման հնարավորությունը հաստատել է նաև հայկական կողմը։
Վերջին ժամանակներս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրներից միայն ՌԴ-ն է, ավելի ստույգ՝ անձամբ Վլադիմիր Պուտինը, ակտիվություն դրսևորել ղարաբաղյան հարցի ուղղությամբ։ Հենց Պուտինի միջնորդական ջանքերով է Դուշանբեում կայացել Իլհամ Ալիևի ու Նիկոլ Փաշինյանի «ոտքի վրա» հանդիպումը։ Շփման գծում լարվածության թուլացման նրանց պայմանավորվածությունը դրական արդյունք է տվել, նաև հավելենք, որ Վիեննայի հանդիպումից ու բանակցություններից հետո Պուտինը երկու երկրների ղեկավարների հետ հեռախոսազրույց է ունեցել: Մոսկվան հաստատել է Ղարաբաղյան կոնֆլիկտի կարգավորման գործընթացում դինամիկայի զարգացման հակումը։ Իսկ ապրիլի 15-ին Մոսկվայում կայացավ ՌԴ-ի, Ադրբեջանի ու Հայաստանի ԱԳ նախարարների եռակողմ հանդիպումը, ինչի արդյունքներով համատեղ հայտարարություն ընդունվեց։ Եղավ նաև ՄԽ հայտարարություն, որտեղ, ինչպես միշտ, գերակայում էին ընդհանուր ձևակերպումները: Դա հանգեցնում է այն մտքին, որ համանախագահ երկրների միջև համաձայնություն կա կոնֆլիկտի կարգավորման մոտեցումների վերաբերյալ։
«Մադրիդյան սկզբունքներ» ասվածն ընդհանուր գծերով նախատեսում է ԼՂ շուրջ ադրբեջանական տարածքների մի մասի ազատագրում Արցախի Հանրապետության կարգավիճակը քննարկելիս։ Որքա՞ն է ընդունելի այդ «պլանը» Բաքվի ու Երևանի համար, դժվար է ասել, կողմերը, բնականաբար, ծայրահեղ հակադիր դիրքերից են հանդես գալիս։ Այնուհանդերձ, Հայաստանի, Ադրբեջանի, ԱՄՆ-ի որոշակի շրջանակներ հայտարարում են, որ «Պուտինը սկսեց լրացնել Լեռնային Ղարաբաղում կարևոր վակուումը», որ «ԱՄՆ-ն անտեսում է ղարաբաղյան խնդիրը և նպաստում Ռուսաստանի դիվանագիտական ամրապնդմանը Անդրկովկասում», որ «Պուտինը կառուցում է եռակողմ համագործակցություն Ալիևի ու Փաշինյանի հետ», իսկ դա պետք է Վաշինգտոնին մղի տարածաշրջանում ավելի ակտիվ քաղաքականություն վարելու։ Եվ ամերիկացիները քայլ արեցին՝ հայտարարելով Ադրբեջանի ու Հայաստանի ԱԳ նախարարներին Վաշինգտոն հրավիրելու մտադրության մասին՝ շարունակելու կոնֆլիկտի կարգավորման բանակցությունները։
Իրականում ինտրիգն այն է, թե ի՞նչ նոր բան կարող է ԱՄՆ-ն առաջարկել հակամարտող կողմերին։ Դրա հետ են կապված անդրկովկասյան որոշ քաղաքական գործիչների հույսերը, որ վաղ թե ուշ այդ ուղղությամբ ի հայտ են գալու ռուս-ամերիկյան հակասություններ։ ԱՄՆ նախկին համանախագահ Ռիչարդ Հոգլանդը հրապարակեց խաղաղության պլանի գաղտնի թեզիսները, որ առաջարկում էին միջազգային միջնորդները Հայաստանին ու Ադրբեջանին։ Նախատեսվում էր, որ Ղարաբաղի վերջնական իրավական կարգավիճակը պետք է որոշվի կոնսենսուսի ու պարտադիր իրավական ուժ ունեցող կամարտահայտության հիման վրա։ Նախկին ԼՂԻՄ-ի կազմում գտնվող շրջանները մինչև որոշակի իրական կարգավիճակ ստանալը պետք է ստանան ժամանակավոր կարգավիճակ, որ կոչված է ապահովել Ղարաբաղի անվտանգությունն ու ինքնիշխանության երաշխիքները։ Ծրագրի համաձայն՝ հայկական զորքերը պետք է դուրս գան 7 շրջաններից 6-ից։ Լաչինի շրջանը մասնակի մնում է հայկական զորքերի վերահսկողության տակ՝ Հայաստանի ու Լեռնային Ղարաբաղի միջև ցամաքային միջանցքի ստեղծման համար։
Ակնհայտ է, որ այս նախագծում դժվար չէ նկատել 2016-ի պլանի ընդհանուր գծերը, որ Բաքվի կարծիքով «առաջ է մղում ռուսական կողմը»։ Կարող է ստացվել այնպես, որ այս դիրքորոշումը ստանա ամերիկյան կողմի հաստատումը: Ինչպես էլ դրան վերաբերվես, խոսքն արդեն նախապատրաստված որոշումների մասին է։ Իրավիճակը բարդացնում է այն հանգամանքը, որ հակամարտող կողմերը չեն դրսևորում կարողություններ ու պատրաստակամություն ինքնուրույն փոխզիջումային որոշումներ ընդունելու:
ԱՆԴՐԱՆԻԿ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ