Փամփուշտների թողած հետքերը ծաղիկներով են լցվել.Հաթերքի խորհրդավոր դարպասներն ու Եպրաքսյա տատը
ОБЩЕСТВОԳյուղում լռություն էր, բայց լռության պատճառն այն չէր, որ Արցախի Մարտակերտի շրջանի Հաթերք գյուղը դատարկ էր: Պարզապես գրեթե բոլորն այդ պահին հավաքվել էին գյուղի հրապարակում՝ ժենգյալով հաց էին թխում, երգում, խմում ու պարում:
Աղմուկից հեռանալու և գյուղով շրջելու ցանկություն կար, հատկապես, երբ արդեն պատմել էին գյուղի մատուռների, խաչքարերի, քարանձավի ու Արցախի ամենաբարձր գագաթի՝ Գոմշասարի մասին: Պատմել էին նաև այն առանձնահատկության մասին, որն ուներ Հաթերքը՝ աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ: Այստեղ կարելի է ականատես լինել մի եզակի երևույթի. կա մի հատված, որտեղից տարվա ցանկացած եղանակի կարող ենք տարվա բոլոր չորս եղանակները տեսնել: Մի քանի լրագրողներով գյուղի հրապարակից արդեն բավականին հեռու էինք, իսկ լռությունը գնալով ավելի կատարյալ էր դառնում: Լռության մեջ գեղեցիկ լուսանկարներ անելն ավելի լավ էր ստացվում: Տներից մեկն եմ լուսանկարում, որն առաջին հայացքից սովորական դարպաս ուներ: Բայց ինքս ինձ հարցնում եմ՝ մի դարպասի համար ավելի քան 30 դիտանցքը մի քիչ շատ չէ՞, այն էլ տարբեր չափերի՝ մեծ, փոքր, ավելի մեծ, ավելի փոքր: Խորհրդավորության շքերթը շարունակեցին նաև մյուս տների դարպասները: Բայց լռությունը խախտվեց: Մի քանի տուն այնկողմ գտնվող տան այգուց մեծահասակ կնոջ ձայն լսվեց:
Մոտեցանք դարպասին՝ կրկին մեծ, փոքր, ավելի մեծ, ավելի փոքր դիտանցքեր: Դարպասի հետևից ոտնաձայներ էին լսվում, բայց համոզված չէինք՝ կինը մե՞զ է մոտենում: Նայեցինք անցքերից՝ երևացին կարմիր, վարդագույն, կանաչ գույներ ու մի աչք՝ որն էլ, երևի, փորձում էր տեսնել, թե ովքեր են կանգնած դռան հետևում: Դարպասի դռները փակ չէին: Դարպասը կիսաբաց էր: Հանկարծ դուռն ամբողջությամբ բացվեց ու մեր դիմաց հայտնվեց 85-ամյա Եպրաքսյա տատը: Իմանում է, որ լրագրողներ ենք: Ու թեև սկսում է համոզել, որ արդեն մեծ է, «մինը ճիշտ է ասում, մինը՝ սխալ», մեկ է՝ զրույցի է բռնվում:
«Գյուղում հացը կա, ջուրը կա, գործը կա: Մենք չարչարվել ենք, արել ենք, ինչ-որ բանի տեր ենք, չէ՞, դարձել»,-պատմում է Եպրաքսյա տատը, բայց մի քիչ զայրանում այսօրվա երիտասարդների վրա:
«Հիմա երիտասարդներն առաջվա երիտասարդների նման չեն, շատ թամբալ են է… (ծիծաղում է)…Մենք հեկտարներով բեջարել ենք, հոգի ենք տվել, ամեն ինչ արել ենք, բայց հիմա երիտասարդներն ասում են՝ չկա՝ կառնեմ, բայց որտեղից կառնե՞ս: Եթե նա չանի, մյուսն ու էն մյուսն էլ չանի՝ ո՞նց կլինի»,-ասում է նա:
Եպրաքսյա տատը մեծ ընտանիք ունի՝ ապրում է փոքր տղայի, 3 թոռների ու հարսի հետ: Չորս աղջիկներն ու մեծ տղան ամուսնացել են ու արտերկրում են բնակվում: Երեք թոռներից մեկն աղջիկ է, մյուս երկուսը՝ տղաներ, որոնք ծառայում են բանակում:
Եպրաքսյա տատն ասում է՝ երկու պատերազմ է տեսել՝ Երկրորդ համաշխարհայինն ու Արցախյանը: Նաև ասում է, որ այսօրվա պես է հիշում Արցախյան պատերազմի ուղղաթիռների ձայներն ու կրակոցները:
«7 սամալ յոտ եկալ են, սենց գնացել»,ասում է նա ու ցույց տալիս տան տանիքի ուղղությամբ:
«Մեծ տղաս կողքս էր, ասում էր՝ թխում են, թխում են (կրակում-խմբ.), ասում էի՝ բալիկ, հիմա մեր ուղղությամբ էլ կթխեն… շատ վատ է եղել, վրա էին տալիս, վրա էին տալիս…:
Ասում էր՝ գնամ խաբար բերեմ, ի՞նչ իմանայինք՝ մե՞րն է, թե՞ նրանցն է: Կռվի ժամանակ որն ուժեղ լինի՝ կհաղթի, որն ուժեղ չլինի՝ չի հաղթի: Մերոնք լոխ լավ են էղել, հիմա էլ լոխ լավա: Ուզում եմ, որ լոխ խաղաղ լինեն»,նշում է նա՝ մի կողմից էլ նեղսրտում՝ ասելով, որ Հայաստանի և Արցախի ներսում պետք է ներքին ամուր համերաշխություն լինի:
«Բայց մենք փիսացած ենք դառալ, իրար ուտում ենք, պիտի տենց չլինի»,-ասում է նա: Մյուս կողմից էլ վստահ է հայության ուժերի վրա. «Լավ կլինի, թե վատ՝ «կտրելու ձմերուկ է», ո՞վ գիտի՝ ո՞նց կլինի: Եթե պատերազմ սկսվեց, ի՞նչ տարբերություն՝ ջահել, ահել… Մենք պիտի պաշտպանենք մեր հողը, պիտի ուժեղ լինենք, դիմադրենք…»:
Եպրաքսյա տատը դարպասից դուրս է նայում, աչքը թոռի, հարսի ու տղայի ճամփին է՝ ուր որ է, միջոցառումից տուն կգան: Մեզ էլ է հրավիրում տուն, բայց ուր որ է՝ իր տան անդամների գալու, իսկ մեր գնալու ժամանակն է մոտենում:
Եպրաքսյա տատը դարպասի դռներն էլի կիսաբաց թողեց: Բայց մի դարպասի համար ավելի քան 30 դիտանցքը մի քիչ շատ չէ՞. հարցի պատասխանը դեռ չէի ստացել: Մինչ Եպրաքսյա տատից կհարցնեի խորհրդավոր դարպասների մասին, հոգու խորքում ինձ համոզում էի, որ դրանք զուտ շինարարական աշխատանքի հետևանք են, իսկ անցքերը շատ են՝ մեծ, փոքր, ավելի մեծ ու ավելի փոքր, որ տան մեծը, ավելի մեծը, փոքրն ու ավելի փոքրը տարբեր դիտանցքերից հյուրերին լավ տեսնեն: Բայց չէ՞ որ Արցախում հյուրերի առաջ դարպասներ չեն փակում՝ մի դիտանցքն էլ է շատ, որովհետև դռները բաց են: Անցքերն իրականում փամփուշտների տեղերն էին: Ավելի քան 27 տարի առաջ այդ փամփուշտները Եպրաքսյա տատի, իր մեծ տղայի, մյուս երեխաների ու գյուղի բնակիչների տների ուղղությամբ էին կրակվել: Բայց հիմա փամփուշտների տեղերը լցվել են: Չէ՞ որ «դիտանկյուններից» կարմիր ու դեղին ծաղիկներ էին երևում ու մի աչք՝ որը երկու պատերազմ էր տեսել: Այդ փամփուշտները պատմության պես դաջվել են դարպասներին, բայց Եպրաքսյա տատի ընտանիքն ապրել է, ինչն այնքան էլ զարմանալի չէ, որքան զարմանալի չէ այն, որ Արցախում հնարավոր է տարվա չորս եղանակները միանգամից տեսնել:
ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ