Դուք սիրո՞ւմ եք պիցցա. իսկ գիտե՞ք նրա ծագումնաբանությունը
ՀԱՆՐԱՀԱՅՏ ՄՈԼՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐՄենք գիտենք, որ...
Պիցցան իտալական ազգային խոհանոցի այցեքարտային ու խորհրդանշական սննդատեսակ է ու այդ խոհանոցի թագուհին։
Իրականում այնքան էլ այդպես չէ։
Իհարկե, ոչ ոք չի կարող վիճարկել այն, որ պիցցան իտալացիների հայտնագործությունն է, բայց համարել այն իտալական ազգային խոհանոցի այցեքարտային սննդատեսակ՝ սխալ է։ Այնուամենայնիվ, պիցցան ավելի շուտ միջազգային խոհանոցի, իսկ ավելի կոնկրետ՝ ամերիկյան արագ սննդի՝ ֆաստֆուդի խորհրդանիշն է։
Ժամանակի ընթացքում արագ սննդի կետերը փոխառել են տարբեր ազգային խոհանոցներից այն ամենը, ինչը կարելի է արագորեն պատրաստել ու մատուցել։ Ընդ որում, երբեմն ընդամենը վերցվել են այդ սննդատեսակների միայն անվանումները՝ հաշվի չառնելով այն, թե ինչպես են փոփոխվել դրանց բաղադրատոմսերը։ Օրինակ՝ հանրահայտ համբուրգերը ոչ միայն գերմաներեն նշանակում է բառացիորեն կտրտված բիֆշտեքսով լցոնված բուլկի, այլ նաև Գերմանիայում գտնվող հանրահայտ քաղաքի «բնակիչ»՝ համբուրգցի, ընդ որում՝ այդ դելիկատեսը պատրաստել են որտեղ ասես, բայց ոչ Եվրոպայում։
Պիցցան իրոք հայտնագործել են իտալացիները, և նրա հայրենիքը համարվում է իտալական Նեապոլ քաղաքը։ Սակայն, այնուամենայնիվ, արդյո՞ք կարելի է ազգային խոհանոցի սննդատեսակ համարել այն, ինչը հայտնագործվել է միայն 19-րդ դարում։
Նեապոլում գտնվող հանրահայտ «Պիցցերիա դի Պիետրո» սննդի կետի տնօրեն Ռաֆֆաելե Էսպոզիտոն 1880 թվականին, ի պատիվ Իտալիայի թագուհի Մարգարիտա Սավոյացու, հաճախորդներին է մատուցել հայրենասիրական եռագույնով ուտելիք, որը մատնանշում էր Իտալիայի դրոշի գույները՝ կարմիր (տոմատ), սպիտակ (մոցցառելա պանիր) և կանաչ (ռեհան)։ Ինքը՝ թագուհին ևս իր այցի ժամանակ բարձր գնահատական է տվել այդ՝ վերին մասը տարբեր սննդատեսակներով պատված տափակ հացին։ Իտալական pizza բառը ծագում է կա՛մ հունական բարբառային plax բառից, որը նշանակում է հարթ, կա՛մ էլ լատինական pinsere՝ հարթեցնել բայից։
Չնայած բառի ծագումը մինչև վերջ պարզ չէ, բայց, այսպես կոչված, «ուտելի սեղան» հասկացությունը հայտնի է եղել դեռևս Հին Հռոմում։ Այս ուտեստի առաջին տեսակը եղել է միջուկով խմորը: Հավանաբար, պիցցայի նախորդը եղել է ֆոկաչան, կամ՝ տափակ հացը, որը հռոմեացիներին հայտնի էր որպես panis focacius, որին հետո ավելացնում էին միջուկ:
Այնպես չէ, որ նման ուտեստներ հնում եղել են միայն իտալացիների մոտ։
Պիցցային նման ուտելիքն առաջին անգամ հայտնվել է նոր քարե դարում: Հիմնականում դա լոշ էր, որին հնագույն մարդիկ ավելացնում էին տարբեր բաղադրամասեր՝ այն ավելի համեղ դարձնելու համար:
Հին հույներն ունեին plakous կոչվող տափակ հաց: Այդ հացը հաճախ համեմվում էր սխտորով, սոխով և տարբեր կանաչեղենով: Մ. թ. ա. 6-րդ դարում պարսից Դարեհ արքայի զորքը թխում էր պանիրով բարակ լոշ:
Միջերկրածովային հին աշխարհից մինչև մեր օրերը հասած պիցցայի օրինակներ են ինչպես հռոմեական ֆոկաչան, այնպես էլ հունական պիտան, բալկանյան լոշիկը և այլն:
Ամբողջ Եվրոպայում գոյություն են ունեցել այս թխվածքի տարբեր ձևեր, որոնց ընդհանուր գաղափարը մեկն է. խմորի տափակ շերտը ծածկված է պանրով, մսով, բանջարեղենով և համեմունքներով: Մինչկոլումբոսյան Ամերիկայում հնդկացիները օգտագործում էին կլոր տափակ լոշ, որին կոնկիստադորները անվանել են տորտիլ յաներ։
Արաբները պատրաստում էին իրենց պիտան, իսկ կովկասի ժողովուրդները՝ լավաշները։
Ընդ որում, այս բոլոր հացատեսակները օգտագործվում էին որպես ափսեներ՝ նրանց վրա սննդամթերք էր դրվում, որը ուտվում էր այդ «ափսեի» հետ։ Նեապոլցի ձկնորսները ավելի հեռուն էին գնացել. նրանք հացի միջուկը հանելով՝ այն լցնում էին խխունջներից պատրաստված ապուրով և այն այդպես ուտում։ Իհարկե, այս նկարագրված ամեն ինչը չի կարելի համարել դասական պիցցա, բայց ի վերջո իմաստը բոլոր դեպքերում նույնն է։ Այնպես որ, չի կարելի պնդել, որ առաջինը իտալացիներն են հացը օգտագործել որպես ափսե։ Բացի այդ, պետք է արձանագրել, որ ազգային խոհանոցների բոլոր այցեքարտային ուտեստները ստեղծվել են հնում, անգամ այն ժամանակներում, երբ չկային պետություններ ու սահմաններ, և այդ իսկ պատճառով անհնար է 19-րդ դարում ստեղծված ուտեստը համարել ազգային խոհանոցի բաղադրատոմս։
Ավելացնենք միայն, որ Նյու Յորքում առաջին պիցցերիան բացվել է 1905 թվականին։ Ընդ որում, այդ ժամանակ պիցցա ուտեստին բուն Իտալիայում ծանոթ էին միայն հարավային երկու-երեք շրջաններում։ Իտալիայի տարածքում «պիցցայական բում» սկսվել է միայն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։ Ինչքան էլ զարմանալի է, բայց պիցցան իր հայրենի Նեապոլ է եկել ԱՄՆ-ի զինվորներով բեռնված նավերով։ Հետագայում պիցցայի գովազդը ապահովել են իտալա-ամերիկացի կինոգործիչները, օրինակ՝ Ֆրենկ Սենատրան ու Դին Մարտինը:
Ներկայումս պիցցան Իտալիայում վերածվել է կոլեկտիվ խնջույքի խորհրդանիշի, բայց ընտանեկան խնջույքի խորհրդանիշն, այնուամենայնիվ, մնում է սպագետտին, կամ, այլ խոսքերով, պիցցան դրսում է, իսկ սպագետտին ընտանիքում։ Այնպես որ, իտալական խոհանոցի թագուհին հենց վերջինն է։
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Past.am-ը