Փոքր բիզնեսի մեծ խնդիրները

Նորանշանակ վարչապետ Կարեն Կարապետյանը, մինչ ԱԺ կողմից կառավարության ծրագրի հաստատումը, բազմիցս հանդես եկավ փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության աջակցության մասին հայտարարություններով՝ մասնավորապես շեշտելով, որ փոքր ու միջին բիզնեսը հայաստանյան պայմաններում ոչ միայն տնտեսական, այլև սոցիալական արմատական խնդիրներ է լուծում։ Թե ինչքանով հետևողական կլինի վարչապետն իր կողմից հռչակած սկզբունքներին, այլ հարց է, սակայն միանշանակ է, որ փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ձևավորումն ու զարգացումը ցանկացած պետության կայուն տնտեսական աճի առաջնային գրավականներից է, բացի այս, փոքր և միջին բիզնեսն այն հիմնական միջոցն է, որը հասարակության մեջ ձևավորում է միջին խավ: Վերջինս երաշխավորում է պետության ներսում սոցիալական համերաշխությունն ու քաղաքական կայունությունը:

 

Նկատի ունենալով փոքր և միջին ձեռնարկատիրության կարևորությունը երկրի տնտեսական կյանքում՝ կառավարության կողմից վերջին տարիներին շրջանառության մեջ են դրվում տարբեր նախաձեռնություններ, որոնք նպատակ են հետապնդում օժանդակել ու զարգացնել փոքր ու միջին ձեռնարկատիրությունը Հայաստանում:

 

2001 թվականից ի վեր Հայաստանի Հանրապետությունում մշակվում և իրականացվում են փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության տարեկան ծրագրեր, որոնք նպատակաուղղված են ապահովելու «Փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության մասին» Հայաստանի հանրապետությունում օրենքով ամրագրված փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտի զարգացումը:

 

Հայաստանում փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման քաղաքականության, ինչպես նաև փոքր և միջին ձեռնարկատիրության ոլորտի զարգացման ու պետական աջակցության տարեկան ծրագրերի մշակման իրավասությունը վերապահված է ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարությանը, իսկ դրանք իրականացնող հիմնական կառույցը «Հայաստանի փոքր և միջին ձեռնարկատիրության զարգացման ազգային կենտրոն» հիմնադրամն է (Հայաստանի ՓՄՁ ԶԱԿ), որը հիմնադրվել է ՀՀ կառավարության 2002թ. մարտի 19-ի որոշմամբ` փոքր և միջին ձեռնարկատիրության պետական աջակցության 2002թ. ծրագրի շրջանակներում որպես ծրագրային միջոցառում:

 

Ինչ խոսք, տնտեսության այս ոլորտի զարգացմանն ուղղված կառավարության նախաձեռնությունները կարևոր քայլեր են փոքր ու միջին ձեռնարկատիրության աջակցության տեսանկյունից, սակայն փոքր ու միջին բիզնեսի մի շարք ոլորտներում վիճակը հեռու է բավարար լինելուց: Մասնավորապես փոքր ու միջին առևտրային գործունեություն ծավալող խանութներն ու կրպակները բավական ծանր կացության մեջ հայտնվեցին վերջին տարիներին հատկապես մայրաքաղաք Երևանում շարունակվող «սուպերմարկետային բումի» հետևանքով։

 

Քաղաքի կենտրոնական հատվածներում և վարչական շրջաններում սնկի նման աճող սուպերմարկետներն ու հիպերմարկետները չափազանց հզոր մրցակիցներ էին փոքր ու միջին տնտեսվարող սուբյեկտների համար, ինչի հետևանքով խոշոր առևտրային կենտրոնների շրջակայքում գտնվող բազմաթիվ փոքր խանութներ ու կրպակներ պարզապես փակվեցին կամ դադարեցին շահութաբեր լինելուց։ Իհարկե, խոշոր առևտրային կենտրոնների հիմնումը ինչ-որ առումով նաև ժամանակի հրամայականն էր և քաղաքակիրթ առևտրի կազմակերպման տեսանկյունից դրական երևույթ, և այստեղ խնդիրը ոչ թե նման սուպերմարկետների հիմնումն էր, այլ այդ ոլորտի կարգավորման մեխանիզմների բացակայությունը։

 

Եթե ուսումնասիրում ենք զարգացած երկրների՝ տարբեր խոշոր քաղաքներում քաղաքային առևտրի կազմակերպման փորձը, ապա տեսնում ենք, որ խոշոր հիպերմարկետներն ու առևտրային կենտրոնները գերազանցապես տեղակայված են քաղաքի արվարձանային վայրերում։ Նման մոտեցումն առևտրի կազմակերպմանը միաժամանակ մի քանի խնդիր էր լուծում։ Նախ՝ փոքր ու միջին առևտրի կետերը անհավասար մրցակցության մեջ չէին մտնում հիպերմարկետների հետ, բացի այս հիպերմարկետների տեղակայումը արվարձանային վայրերում դրական է անդրադառնում քաղաքի փողոցների բեռնաթափման ու երթևեկության կազմակերպման վրա։

 

Այս ամենից զատ՝ ռուսական ու եվրոպական մի շարք քաղաքներում քաղաքային առևտրի կազմակերպումը կատարվում էր հստակ սահմանված նորմատիվներով, ինչը նշանակում էր, որ որոշակի տարածքային մակերերս ու բնակչություն ունեցող վարչական շրջանի համար նախատեսված էր հստակ նշված թվով կամ մակերեսով առևտրային ու սպասարկման ոլորտի ծառայություններ մատուցող սուբյեկտների քանակ։ Նման նորմատիվներ ժամանակին գոյություն ունեին նաև Խորհրդային Միությունում, ինչը կարգավորում էր առևտրային և մանր ու միջին ձեռնարկությունների հիմնումն ու տեղաբաշխումը՝ համապատասխան քաղաքի կամ վարչական տարածքի բնակչության թվին։ Ներկայումս քաղաքային առևտրի կազմակերպման այդօրինակ մեխանզմներ ու նորմատիվներ չկան, և գրեթե ցանկացած սուբյեկտ ցանկության դեպքում կարող է ներդրում կատարել և հիմնել առևտրային տարածք։

 

Երևանի պարագայում վարչական շրջանների ղեկավարությունն այս հարցում փոքր լիազորություններ է օժտված և զբաղվում է միայն ծխախոտային ու ալկոհոլային ապրանքների վաճառքի լիցենզիա տրամադրելով։

 

Սակայն խնդիրն այն է, որ անգամ այս երկու ապրանքատեսակների լիցենզավորման պարագայում ևս առկա են խնդրահարույց հարցեր։ Բանն այն է, որ խոշոր առևտրային կենտրոններն ու փոքր կամ գերփոքր կրպակներն ու խանութները ծխախոտի ու ալկոհոլի առևտրի լիցենզիա ստանում են միևնույն կերպ և վճարելով միևնույն գումարը։ Հասկանալի է, որ նման իրավիճակը պահանջում է հստակ օրենսդրական կարգավորում, քանի որ դարձյալ մանր ու միջին տնտեսվարողները հայտնվում են անհավասար մրցակցային դաշտում։ 

 

Աղասի Մարգարյան

Pressmedia.am վերլուծաբան

Կիսվել