«Անկախ ամեն ինչից՝ կնկարահանեմ ֆիլմը». ինչո՞ւ է կինոկենտրոնը մերժել Շավարշ Կարապետյանին նվիրված ֆիլմի նախագիծը
INTERVIEW1976 թվականի սեպտեմբերի 16-ը դրվագներից ընդամենը մեկն է, որն արտացոլել է ԽՍՀՄ բազմակի չեմպիոն Շավարշ Կարապետյանի հերոսական կերպարը: 1976 թվականին նա փրկեց Երևանյան լիճն ընկած տրոլեյբուսի 20 ուղևորներին: Սխրագործություններն այսքանով չեն սահմանափակվում՝ կա նաև 1985 թ.-ի փետրվարի 15-ը, 1974թ.-ի հունվարի 8-ը, բայց ռեժիսոր Արտակ Իգիթյանը տարիներ առաջ ընտրեց հենց 1976-ի դրվագը՝ հանձն առնելով «20՛» խաղարկային ֆիլմի ստեղծման աշխատանքները: Սակայն վերջերս Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնի կողմից ֆիլմի նախագիծը մերժվել է և չի անցել մրցույթի վերջնական գնահատման փուլ, ըստ հիմնավորման՝ երեք անկախ փորձագետների վերջնական եզրակացության հիման վրա։ «Փաստը» զրուցել է ռուսաստանաբնակ հայ ռեժիսոր, ՌԴ կինեմատոգրաֆիստների միության և գիլդիայի անդամ, «20՛» ֆիլմի ռեժիսոր և սցենարիստ Արտակ Իգիթյանի հետ:
«Ունիվերսալ պատմություն և օրինակ թե՛ դեռահասների, թե՛ բոլորի համար»
«2011 թվականն էր, և այդ շրջանում Ցեղասպանության մասին շատ ֆիլմեր էին նկարահանվում: Երբ ես այդ ժամանակահատվածում վերջացրի «Վանա ծովուն արշալույսը» ֆիլմի նկարահանումները, ինձ մոտ այլ ժանրի և հերոսական որևէ սխրանքի մասին ֆիլմ ստեղծելու ցանկություն առաջացավ:
Շատ մոտ եմ Շավարշ Կարապետյանի ընտանիքի հետ, ես էլ եմ Մոսկվայում բնակվում, իրենք էլ: Ու ինձ մոտ անմիջապես հենց այդ թեման ընտրելու ցանկություն առաջացավ, քանի որ այն, ինչը եղել է, շատ կարևոր և պատմական վառ փաստ է, ինչի մասին, իհարկե, կարող էր դեռ վաղուց ֆիլմ լինել: Ֆիլմի թեման, պատմությունն ինքնին ունիվերսալ է՝ հերոսություն, դաստիարակություն, վառ օրինակ և՛ դեռահասների, և՛ բոլորի համար:
Եվ սկսեցի աշխատանքները, անմիջապես նաև իր՝ Շավարշ Կարապետյանի հետ հանդիպեցի, խոսեցինք, հետագայում իր հետ շարունակեցինք աշխատել սցենարի վրա:
Սկսեցի մշակել սցենարը, եկա նաև Երևան, ամեն ինչ ուսումնասիրեցի: Քանի որ նշված ժամանակահատվածից երկու տարի հետո Ռուսաստանում օլիմպիական խաղեր պետք է լինեին, կարծում էինք՝ լավ կլիներ ֆիլմը հենց այդ շրջանում թողարկել»,պատմեց ռեժիսորը՝ հավելելով, որ այդ ժամանակ էլ որոշել է դիմել «Հայաստանի ազգային կինոկենտրոն» ՊՈԱԿ-ին:
«Կարևոր եմ համարում հենց Հայաստանի մասնակցությունը»
«Այդ ժամանակ տնօրենի պաշտոնը զբաղեցնող Գևորգ Գևորգյանին դուր եկավ գաղափարը, և նա իր համաձայնությունը տվեց առ այն, որ Հայաստանն անպայման իր մասնակցությունն ունենա ֆիլմի ստեղծման գործում: Միևնույն ժամանակ, նոր ներդրողների անհրաժեշտություն կար, քանի որ նախագիծը նաև մեծ ֆինանս էր պահանջում, իսկ գաղափարն այնքան հետաքրքիր ու լուրջ էր, որը պետք է իրականություն դարձնել կա՛մ մաքսիմալ լավ, կա՛մ ընդհանրապես ձեռք չտալ: Մինչ այս բավականին մեծ աշխատանք է իրականացվել: Անգամ դերասանական կազմն է ընտրվել: Հիմա, անկախ ամեն ինչից, իրականացված աշխատանքն ուժի մեջ է»,-ասաց նա՝ շեշտելով, որ թեև կազմակերպչական և ֆինանսական պատճառներով գաղափարի իրականացումը հետաձգվեց, բայց այսօր արդեն նոր շունչ կա:
«Կան օտարերկրյա կինոընկերություններ, որոնք պաշտոնապես հայտնել են նախագծի շուրջ իրենց հետաքրքրության մասին: Բարձր գնահատելով ներկայացված սցենարը՝ ընդգծել են նաև նախագծի՝ հետագայում մեծ հաջողություններ ունենալու հնարավորությունների մասին:
Այդ կինոընկերությունների թվում են «MENART Production»-ը, «Selena films Production», «STEPHAN FILMS»-ը: Վերոնշյալ խնդրի շուրջ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին և ԿԳՄՍ նախարար Արայիկ Հարությունյանին ուղղված իմ բաց նամակից ու ստեղծված աղմուկից հետո նախագծի նկատմամբ հետաքրքրությունն էլ ավելի է մեծացել, այլ առաջարկներ ևս ստացել եմ, բայց, այդուհանդերձ, ես առաջին հերթին կարևոր եմ համարում հենց Հայաստանի մասնակցությունը, հատկապես, երբ խոսքը նման մեծ նախագծի մասին է»,-ասաց Ա. Իգիթյանը:
Նշենք, որ վերոնշյալ բաց նամակին հաջորդել էր կինոկենտրոնի պաշտոնական արձագանքը, որում նաև ընդգծել էին՝ եթե ֆիլմի նախագծի սցենարն արժանանար 3 անկախ փորձագետից գոնե մեկի առավելագույն 5 դրական գնահատականին, ապա նախագիծը կանցներ վերջնական գնահատման փուլ՝ շարունակելով մասնակցությունը մրցույթի հաջորդ փուլերին։
«Նախ` ուզում եմ շեշտել, որ ինձ ավելի շատ վրդովեցրել է ոչ թե այն հանգամանքը, որ իմ նախագիծն այդ մրցույթը չի անցել, այլ արձագանքները, եզրահանգումները ու ընտրված մեթոդը, որոնց պատճառով իմ նախագիծը հաջորդ փուլեր չի անցել: Կարծում եմ՝ առաջին փուլում ճիշտ կլիներ դիտարկել նախագծի գաղափարն ընդունել/չընդունելու հարցը, և միայն երկրորդ փուլում շեշտը դրվեր սցենարի վրա:
Միայն նախագիծը գնահատելուց հետո կարելի է սցենարին առնչվող հարցերը քննարկել, որովհետև չեմ կարծում, որ առաջին փուլի մրցույթում ներկայացված սցենարներն այնքան կատարյալ են եղել, որ ըստ սցենարի են գնահատվել:
Օրինակ՝ միայն «փիթչինգի»՝ կինոնախագծի ներկայացման փուլում է հնարավոր առավելագույնս հասկանալ, թե ռեժիսորն ինչ է ուզում ասել և ինչ լեզվով: Առհասարակ, փորձագետները պետք է նախագիծը մերժելու փաստարկված պատճառներ ներկայացնեն:
Այս դեպքում, սակայն, շաբլոնային, ոչ պրոֆեսիոնալ շեշտադրումներով պատասխաններն ակնհայտ էին: Թեպետ շեշտվել է, որ ֆիլմի թեման շատ կարևոր է, բայց գաղափարի համար նորից ցածր գնահատական է դրվել: Սա նշանակում է, որ այնտեղ, անկախ ամեն ինչից, հիմքում ոչ թե ստեղծագործությունն է, այլ պարզապես մաթեմատիկան է աշխատում:
Օրինակ՝ սցենարի մի հատվածում 12-15 տարեկան երիտասարդները «Բիթլզ» են լսում, և կա հատված, ուր նրանք կինոթատրոն են հաճախում՝ հնդկական ֆիլմ դիտելու: Փորձագետներից մեկի կարծիքով, եթե մարդը «Բիթլզ» է լսում, չի կարող հնդկական ֆիլմ նայել:
Փաստորեն, փորձագետը սցենարն ամբողջությամբ չի ուսումնասիրել: Եթե նորմալ ուսումնասիրեր, չէր ասի «Բիթլզ» լսող տղաները հնդկական ֆիլմ չէին կարող դիտել, որովհետև իմ հերոսները չէին գնում «Զիտա և Գիտա» նայելու, այլ գնում էին կինոթատրոն՝ պարզապես ժամանակ անցկացնելու համար, ինչը բնորոշ էր տվյալ ժամանակահատվածին: Խոսքը նաև այդ ժամանակների շունչը ստեղծելու մասին է:
Ընդհանուր առմամբ, փորձագետների կողմից մատնանշվել են հանգամանքներ, որոնք քննարկվում են «փիթչինգի» փուլում, և նախագիծը պետք է անպայման մասնակցեր այդ փուլին: Բայց հիմա ստացվում է, որ ի սկզբանե պարզապես որոշել են մերժել՝ իրենց ինչ-որ ներքին պատճառներով, որոնք, հնարավոր է, չեն համընկնում իմ նպատակների հետ: Եթե այլ պատճառաբանություններ չեն գտնում ու միայն նման հանգամանքներն են սցենարի գնահատման հիմք հանդիսանում՝ արդեն կասկածելի է:
Եթե վստահում եք մարդկանց, և իրենք պետք է որոշեն՝ ֆիլմը կինոկենտրոնի օգնությամբ պետք է նկարվի, թե ոչ, նրանք պետք է լավ հասկանան կինոյից, պետք է մասնագիտական փայլուն եզրահանգումներ տան:
Կինոկենտրոնի կողմից ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցում է ցուցաբերվել, իսկ ամենամեծ հարվածը երեք հարգարժան փորձագետները ստացան, որոնք, ցավոք, կա՛մ ստիպված են եղել նման եզրահանգում տալ, կա՛մ եղել են ինչ-որ ազդեցության տակ, որովհետև կինոյից գաղափար ունեցող մարդիկ նման վերլուծություններ չէին անի, իսկ իրենց գրածն անգամ առաջին կուրսի ուսանողի վերուծության չի հասնում»,-ասաց ռեժիսորը՝ շեշտելով, որ, համենայն դեպս, իր ստացած կինոկրթությունն ու այս ոլորտում ունեցած փորձը թույլ են տալիս նման եզրահանգումներ անել:
«Շատ մեծ ջանք, ժամանակ ու եռանդ եմ ներդրել»
«Անկախ ամեն ինչից` ես կնկարահանեմ ֆիլմը, որովհետև շատ մեծ ջանք, ժամանակ ու եռանդ եմ ներդրել ֆիլմի ստեղծման համար: Այն ինձ համար շատ կարևոր նախագիծ է, որը ես ուզում եմ իրագործել: Մանավանդ հիմա, երբ արդեն բազմաթիվ առաջարկներ ունեմ: Բայց, ամեն դեպքում, ինձ համար շատ ցավալի է պատկերացնել, որ հայկական կողմը, հնարավոր է, իր մասնակցությունը չունենա: Ինքս դա մեծ սխալ կհամարեմ:
Ինձ համար, որպես հայ մարդու, որն ապրում և ստեղծագործում է արտերկրում, պատվի հարց է, որ նման հայ հերոսի մասին ֆիլմ նկարահանելուց ոչ միայն Ֆրանսիան, Ռուսաստանը, Ուկրաինան իրենց ներդրումն ունենան, այլ առաջին հերթին Հայաստանը:
Կարծում եմ՝ կինոկենտրոնի համար էլ պետք է պատվի հարց լինի: Անկախ ամեն ինչից` ես բաց եմ քննարկումների համար և ցանկացած պահի պատրաստ եմ կինոկենտրոնի հետ քննարկել նախագիծը»,-շեշտեց նա:
Արտակ Իգիթյանը հավելեց՝ իրեն չի հետաքրքրում, թե կինոկենտրոնն ու «Հայֆիլմն» ինչ հարաբերություններ են ունեցել նախկինում. «Դա իրենց խնդիրն է՝ ես ստեղծագործող եմ: Թող իրենք լուծեն այդ խնդիրները, որի համար, կարծում եմ, բազմաթիվ հնարավորություններ ունեն:
Ինձ վիրավորել է վերաբերմունքը կինեմատոգրաֆիստի, սցենարիստի, ռեժիսորի նկատմամբ: Ինձ համար կարևոր է, որ թե՛ իմ, թե՛ մյուս ստեղծագործողների նախագծերը հետագայում նման վերաբերմունքի չարժանանան, նման ոչ պրոֆեսիոնալ ձևով ու կոպիտ կերպով դուրս չթողնվեն:
Ես նաև շատ կուզենայի, որ հարգելի փորձագետների վրա չլինի այն ճնշումը, որի պատճառով, ըստ իս, իրենք ստիպված են ոչ իրենց կամքով նման եզրահանգումներ տալ»:
«Անհրաժեշտ է ցույց տալ, որ մենք իրական հերոսներ ունենք»
Արտակ Իգիթյանը շեշտեց՝ իր համար շատ կարևոր է մեր պատմությունը:
«Մենք մի քանի վառ կերպար ու սիմվոլ ունենք, որոնք համաշխարհային նշանակություն ունեն: Եթե նկարահանվում է մի ֆիլմ՝ մարդու, նման հերոսական պատմության և սիմվոլի մասին, այն պետք է կա՛մ շատ լավը լինի, կա՛մ չնկարահանվի, մինչև չլինի այն նախագիծը, որը միանշանակ արժանի է գոյություն ունենալ և իրագործվել:
Ես ցավոտ ընդունեցի այս ամենը, որովհետև դեռ 2012թ.-ից, երբ սցենարը մշակվում էր, աշխարհի տարբեր երկրների կինոարտադրող ընկերությունների ներկայացուցիչներից բազմաթիվ դրական գնահատականներ ենք ստացել:
Բայց ստացվում է` բոլորին դուր է եկել, իսկ այստեղ անգամ սցենարը չեն կարդացել, ու արդյունքում նման արձագանք է լինում, ինչի պատճառով էլ նախագիծը այս տարի կանգ է առնում: Ես էլի եմ առիթ ունեցել ասելու, որ իրական հերոսական սխրանքն էկրանավորելը յուրաքանչյուր ռեժիսորի երազանքն է:
Շավարշ Կարապետյանի սխրանքը կարող է և պետք է օրինակ դառնա նաև ժամանակակից երիտասարդության համար: Այսօր մեր հասարակությանն անհրաժեշտ է ցույց տալ, որ մենք իրական հերոսներ ունենք: Ցավալի է, որ սա գիտակցում են այլ երկրներում, հպարտանում իրենց հերոսներով:
Իսկ ի՞նչ կունենանք մենք այն վերաբերմունքի պարագայում, որը հիմա ենք ցուցաբերում»,-ասաց մեր զրուցակիցը՝ ընդգծելով, որ հայկական կինեմատոգրաֆիայում փոփոխություններն ուղղակի անհրաժեշտություն են, ինչի վառ օրինակը իր նախագծի շուրջ տեղի ունեցածն է: «Եվ ես վստահ եմ, որ միակը չեմ այդ շարքում»,-եզրափակեց ռեժիսորը:
ԱՆՆԱ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
