«Անարդարացիորեն փորձում են բանակցային գործընթացից դուրս թողնել Արցախի Հանրապետությունը»
POLITICSԱրցախի Արդարություն կուսակցության համանախագահ Հակոբ Հակոբյանը Ֆեյսբուքի իր էջում գրում է.
Արդեն մեկ տարուց ավել է, ինչ սկսվել է Հայաստան – Ադրբեջան երկխոսությունը, որտեղ շահարկվում է սահմանազատման և սահմանագծման եզրույթը: Հատկանշական է, որ այս գործընթացում, անարդարացիորեն փորձում են բանակցային գործընթացից դուրս թողնել Արցախի Հանրապետությունը: Այո՛, Արցախի Հանրապետությունը ճանաչված չէ, սակայն պետք է հիշել, որ ներկայիս Ադրբեջանի Հանրապետությունը հռչակվել է նույնպես չճանաչված Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության հիմքի վրա: Առնվազն անտրամաբանական է, երբ երկու երկրներ փորձում են ճշգրտել իրենց սահմանները, արդյունքում երրորդ երկիր հայտնվում է այդ երկրներից մեկի կազմում, որը դարերով թշնամի է եղել այդ երկրում ապրող բնակչության հետ: Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների կարգավորումը չի կարող տեղի ունենալ Արցախի հաշվին։
Այս հարաբերությունների մեջ կարմիր թելով պետք է անցնի այն հանգամանքը, որ Արցախի Հանրապետությունը թեև չճանաչված, բայց փաստացի գործող, միջազգային բոլոր չափանիշներին համապատասխանող հանրապետություն է, որտեղ Ադրբեջանի ագրեսիայից պաշտպանելու համար տեղակայված են ՌԴ խաղաղապահ ուժերը: Այն, որ Արցախի Հանրապետությունը ունի բոլոր պատմաիրավական հիմքերը անկախ հանրապետություն ճանաչվելու՝ որևէ կասկած չի հարուցում: Բավական է նշել, որ 1918 թվականի մայիսին Անդրկովկասյան Դեմոկրատական Դաշնային Հանրապետության փլուզումից հետո, իրենց անկախությունը հռչակեցին անդրկովկասյան երեք պետությունները: 1918 թ. հուլիսի 22-26-ին Շուշիում անցկացվեց Ղարաբաղի հայության առաջին համագումարը։ Լեռնային Ղարաբաղը համագումարը հայտարարեց անկախ վարչաքաղաքական միավոր, ընտրեց Ղարաբաղի Հայոց Ազգային խորհուրդ և յոթ հոգուց բաղկացած Ղարաբաղի ժողովրդական կառավարություն: Ընդունվեց կառավարության Հռչակագիրը, որտեղ ներկայացվում էին նոր կազմավորված պետական իշխանության նպատակներն ու խնդիրները: Հետագայում թե ինչպես Ստալինի օգնությամբ և նրա անմիջական մասնակցությամբ ՌԿ(բ)Կ կովկասյան բյուրոյի պլենումը որոշում կայացրեց Լեռնային Ղարաբաղը թողնել Ադրբեջանական ԽՍՀ կազմում՝ պայմանավորելով նրան տրամադրել տարածաշրջանային լայն ինքնավարություն՝ բազմաթիվ անգամ շատ մանրամասն վերլուծվել է: Այստեղ կարևոր է, թե ի՞նչ սահմաններ ուներ այդ պահին Լեռնային Ղարաբաղը և ինչպես եղավ, որ ԼՂԻՄ-ը դարձավ անկլավ: Խախտելով ՌԿ(բ)Կ Կովբյուրոյի որոշումը` Ադրբեջանի Կենտգործկոմը որոշեց մարզը ստեղծել «Լեռնային Ղարաբաղի հայկական մասից»: Մինչ դեռ որոշման մեջ հստակ նշված է. «Լեռնային Ղարաբաղը թողնել Ադրբեջանական ԽՍՀ սահմաններում՝ նրան տալով մարզային լայն ինքնավարություն՝ վարչական կենտրոն Շուշի քաղաքով»: Այսինքն՝ լայն ինքնավարությունը պետք է տրվեր ոչ թե նրա մի մասին, այլ ողջ Լեռնային Ղարաբաղին: Արդյունքում՝ Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ 12 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածքից ստեղծվեց 4,4 հազար քառակուսի կիլոմետր տարածք ընդգրկող ԼՂԻՄ-ը։ Մարզի կազմավորման գործընթացում ոչ միայն նրա սահմաններից դուրս թողնվեցին մի շարք հայաբնակ ու հայկական տարածքներ, այլև մարզը ստեղծվեց որպես անկլավային կազմավորում, այնպիսի սահմաններով, որ այն անջրպետված էր ՀԽՍՀ-ից ու Ադր. ԽՍՀ սահմաններում թողնված հայկական մյուս տարածքներից, զրկված կենսապահովման ինքնուրույն հնարավորություններից (ճանապարհների, ջրի, կապի, մատակարարման, հումքի մշակման և այլ հարցերում): Հենց այդպիսի նպատակ էր հետապնդում Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում ԼՂԻՄ-ին զուգահեռ արհեստականորեն ստեղծված «Կարմիր Քրդստանը», որն իր դերակատարությունն ավարտելով` վերացվեց 1929 թվականին, իսկ այդ տարածքներն ուղղակիորեն մտցվեցին Ադր. ԽՍՀ կազմ:
Այս պատմաիրավական իրողությունը չի կարող իր ազդեցությունը չունենալ ներկայիս Հայաստան – Ադրբեջան երկխոսության վրա: Առկա է բոլոր պատմաիրավական փաստարկները, որ Հայաստան –Ադրբեջան սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացում Արցախի Հանրապետությունը ունի մասնակցության լիարժեք իրավունք: Ո՛չ Հայաստանը, և ո՛չ էլ Ադրբեջանը չեն կարող սահմաններ հստակեցնել առանց Արցախյան կողմի, քանզի սահմանների հարցը վիճելի է: Ազգերի լիգան ժամանակին մերժել էր Ադրբեջանի Հանրապետության պաշտոնական ճանաչումը, ինչպես նաև անդամակցությունը հետևյալ պարզաբանմամբ ՝ «...դժվար է ճշտել այն տարածքի ճշգրիտ սահմանները, որոնցում Ադրբեջանի կառավարությունը իրականացնում է իր լիազորությունները: Հարևան պետությունների հետ նրա սահմանների հետ կապված վեճերի պատճառով հնարավոր չէ ճշգրիտ որոշել Ադրբեջանի ներկայիս սահմանները: Դաշնագրի դրույթները թույլ չէին տալիս ներկա պայմաններում Ադրբեջանին ընդունել Ազգերի լիգա»: Այս նույն պատճառով այսօր ՄԱԿ- ը, Ռուսաստանի Դաշնությունը, միջազգային հանրությունը, որը ի դեպ, ըստ Նիկոլ Փաշինյանի, պահանջում է հայկական կողմից իջեցնել Արցախի կարգավիճակի նշաձողը, պարտավոր է նմանատիպ հայտարարությամբ հանդես գալ և թույլ չտալ որպեսզի, թեկուզև չճանաչված Արցախի Հանրապետությունն առանց հիմնավորման հայտնվի մեկ այլ երկրի կազմում: Թերևս միակ հիմնավորումը ուժի կիրառումն է: Ուստի, հաշվի առնելով վերոգրյալը, հաշվի առնելով ՌԴ խաղաղապահ ուժերի առկայությունը Արցախի Հանրապետությունում, հաշվի առնելով Հայաստան – Ադրբեջան սահմանազատման և սահմանագծման պրոցեսի առկայությունը՝ անհրաժեշտ է, որ Արցախի Հանրապետությունը այդ գործընթացում հանդես գա որպես բանակցող կողմ, որտեղ իր սահմանները կճշտի ինչպես Հայաստանի Հանրապետության, այնպես էլ Ադրբեջանի Հանրապետության հետ: