Կարևորն ու անկարևորը խառնվել են իրար. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

Մինչ հայաստանյան ֆեյսբուքը կռիվ էր տալիս տարբեր բնույթի արտահայտությունների, ռազմահայրենասիրության ելևէջների ու խորխորատների դեմ, մինչ մի շարք անհայտ ծագման ու վարքուբարքի տեր եկեղեցականներ ու քաղաքացիներ պայքարում էին Կաթողիկոսի դեմ, հայաստանյան քաղաքական կյանքում շարունակում էր ընթանալ երկրի հետագա զարգացման ճանապարհին կարևորագույն խնդրի` Ընտրական օրենսգրքի բարեփոխումների մասին քննարկումը:

Իհարկե, նման «մանր», ոչ սկանդալային ու իսկական բովանդակություն ունեցող գործընթացները մեր ֆեյսբուքյան «ակտիվին» առանձնապես չեն հուզում, որովհետև այդ քննարկմանը հետևելու, առավել ևս այն հասկանալու համար գոնե մի քիչ մտածել պետք է: Սակայն, այնուամենայնիվ, հուսով ենք, որ հանրային առողջ հատվածը կարողանում է տարբերակել կարևորն անկարևորից, ուստի փորձենք անդրադառնալ այս քննարկմանն ու բարեփոխմանը:

Ըստ էության, ներկայումս օրակարգում դրված է Ընտրական համակարգի փոփոխության մի քանի մոդել, որոնք լրամշակված չեն: Այն, որ ռեյտինգային համակարգը պետք է վերանայվի, կարծես թե բոլորն են համաձայն: Ինչ խոսք, այս համակարգը Հանրապետականի հերթական «վատությունն» էր, սակայն հանուն արդարության պետք է նշենք, որ նույն Հանրապետականում կային գործիչներ, ովքեր նույնպես ընդունում էին համակարգի թերությունը: Այս մասին ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Կարեն Կարապետյանը բազմիցս նշեց մի շարք հարցազրույցներում` դեռ մինչ ընտրությունները, խորհրդարանական մյուս` «Ծառուկյան» խմբակցությունից Նաիրա Զոհրաբյանը ռեյտինգային թեկնածուների մրցակցությունը համեմատեց գլադիատորական մարտերի հետ, ՀՅԴ–ն նույնպես դեմ էր ռեյտինգային համակարգին առկա տեսքով: Սակայն այն ընդունվեց որպես փոխզիջումային տարբերակ: Այս ամենը, սակայն, անցյալում է:

Ներկայումս ընթացող քննարկումներում կառավարության կողմից նախընտրելի տարբերակ է համարվում մաքուր համամասնական ընտրակարգը` փակ ցուցակներով: Վերջինիս դեպքում ընտրողը ձայնը տալիս է կոնկրետ կուսակցության` առանց տեսնելու համամասնական ցուցակում ընդգրկվածների անունները: Նման մոդելը նպատակ ունի նվազեցնել անձերի դերը և բարձրացնել քաղաքական կուսակցության վարկանիշը: Սակայն այս առումով պետք է խոստովանել, որ կա որոշակի խնդիր: 

Հայաստանում այսօր շատ դժվար է խոսել կայացած կուսակցական համակարգի մասին, նույնիսկ որոշակի ավանդույթներ ու պատմություն ունեցող կուսակցությունների դեպքում, կուսակցության ղեկավարությունը, իսկ երբեմն էլ միայն ղեկավարներն իրենց հետևից տարել են ամբողջ կուսակցությանը: Բացառություն է, թերևս, միայն Դաշնակցությունը, որի ղեկավարությունը կոլեգիալ է: Այլ կերպ ասած` Հայաստանում խորհրդարանական ընտրությունները միշտ էլ այս կամ այն չափով անձնավորված են եղել: 

Այս երևույթը կարճ ժամանակամիջոցում հաղթահարել հնարավոր չէ, ուստի, անգամ փակ ցուցակների դեպքում, միևնույն է` առաջնային դեր է ունենալու կուսակցության ղեկավարի անձով պայմանավորված ընտրությունը. սա վատ է, սակայն փաստ է: Նման պայմաններում գուցե ավելի լավ կլիներ, որպեսզի ընտրողները, բացի ղեկավարի անձից, որը գաղտնի պահել հնարավոր չէ, ծանոթ լինեն նաև ցուցակում ընդգրկված թեկնածուներին: Այս դեպքում գոնե կուսակցության ղեկավարի շուրջ մթնոլորտը ինչ–որ չափով կպայմանավորվի նրա թիմակիցներով: 

Մեկ այլ տարբերակում ՀՅԴ–ն առաջարկում է, այնուամենայնիվ, կիրառել որոշակի ռեյտինգային տարրեր` քվոտավորման տեսքով, որպեսզի ապահովվի մարզերի ներկայացուցիչ պատգամավորների ներկայությունը խորհրդարանում: Սա նույնպես կարևոր խնդիրներից մեկն է, քանի որ ընդհանուր համամասնական ցուցակի, առավել ևս փակ ցուցակի առկայությունը գուցե վնասի մարզերի ներկայացվածությանը կամ այդ ներկայացվածությունը լինի անհավասարաչափ: Բնականաբար նման իրավիճակում քաղաքական կյանքն ու գործընթացները կշարունակեն մնալ կենտրոնացած մայրաքաղաքում, ինչպես ներկայումս է: Սա նույնպես բավական լուրջ և նուրբ խնդիր է, որովհետև այս դեպքում էլ առկա է մեծ մարզերի (կամ «Ա» տառով սկսվող` նայած գերակայության ընտրման)՝ մյուս մարզերի նկատմամբ առավելության վտանգ: 

Ընդհանրապես, Ընտրական օրենսգիրքը ցանկացած պետության, առավել ևս նոր զարգացող, ժողովրդավարության առաջնային գրավականներից մեկն է: Ինչպիսի Ընտրական օրենսգիրք կունենանք մենք առաջիկայում` դեռ կտեսնենք, սակայն հույս կա, որ այն էապես տարբերվելու է նախորդներից և հնարավորինս համապատասխան է լինելու խորհրդարանական կառավարման համակարգին: Այս տեսանկյունից, գուցե թե անհրաժեշտ է մի փոքր ավելի շատ ժամանակ ու ջանք հատկացնել երկրի հետագա առաջընթացի ուղու վրա այս կարևորագույն փաստաթղթի շուրջ ընթացող զարգացումներին ու ոչ թե տարատեսակ մանր ու միջին, անէական թեմաներին: 

Շարունակությունը՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում