Ցմահ դատապարտյալները, տուժողների իրավունքներն ու մութ գործերի վերանայման անհրաժեշտությունը

11 January, 2019 18:00

Թեև ցմահ դատապարտյալների հարցը քննարկվեց մասնավորապես համաներման նախագծի շրջանակներում, այդուհանդերձ, այս օրերին հայտնի մեկ գործով հարցն ավելի սուր բնույթ է ստացել: Փաստաբան Արայիկ Պապիկյանի հետ զրույցում ցմահ դատապարտյալների հարցը դիտարկել ենք ընդհանուր համատեքստում՝ չառանձնացնելով գործերն ու հաշվի առնելով հետագայում ներման, պայմանական վաղաժամկետ ինստիտուտի կիրառման վերաբերյալ հնարավոր այն արձագանքները, ինչպիսին հիմա են:

past.am-ի հետ զրույցում փաստաբանը նախ նշեց, որ պետական քաղաքականության վերանայման խնդիր կա:

«Մեզ մոտ տասնամյակներ շարունակ օրենսդրությունը և պետական քաղաքականությունը կենտրոնացած է եղել բացառապես պատժիչ քաղաքականություն վարելու ուղղությամբ: Ոչ միայն ցմահ, այլև ընդհանրապես դատապարտյալների նկատմամբ այդ քաղաքականությունն է եղել: Վերջին օրերին շատ ավելի հուզական արձագանքներ է ստանում հատկապես ցմահ դատապարտյալների հետ կապված իրավիճակի փոփոխությունը, երբ պետությունն իրականացնում է մի գործառույթ, որը կոչվում է ներման ինստիտուտի իրականացում: Պետությունը շատ ջանքեր պետք է գործադրի, որ հասարակության գիտակցության մեջ արմատավորվի այն, որ անձը, եթե անգամ ցմահ է դատապարտվել, երկրորդ հնարավորություն պետք է ստանա. բնականաբար, հաշվի առնելով բազմաթիվ հանգամանքեր, ինչպես, օրինակ, օրենքով սահմանված առնվազն 20 տարի պատիժը կրելը: Թեև ներման մասին օրենքով այդ առումով 2-3 սահմանափակում է նախատեսված, բայց նաև դրանք հաշվի առնելու դեպքում պետք է որոշում կայացնել»,-ասաց փաստաբանը:

Արայիկ Պապիկյանն անընդունելի է համարում այն հանգամանքը, երբ երևույթի մասին մակերեսորեն անգամ ծանոթ չլինելով՝ մարդիկ նաև ոչ կոռեկտ արտահայտություններ են անում:

«Դրա հետևանքով ընդհանուր մթնոլորտ է ձևավորվում, ինչը նույն տրամաբանությամբ տարածվելու է մյուս դատապարտյալների վրա: Հարցն անձի մեջ չէ, ցմահ դատապարտյալներից ով էլ լիներ, որը ներման ինստիտուտից պետք է օգտվեր, նույն արձագանքը պետք է ստանար հասարակության կողմից, ինչն անընդունելի է»,-ասաց նա՝ հավելելով, որ եթե պատիժը կրելուց հետո տարիներ անց համապատասխան մարմինը հանգել է եզրակացության, որ անձը կարող է վերադառնալ հասարակություն, ուրեմն՝ պետք է վերադառնա, և դա չպետք է քննարկվի ու ատելության քարոզ դառնա:

Դիտարկմանը, թե, օրինակ՝ մինչև ներում կիրառելը պետությունը, համապատասխան մարմիններն արդյոք չպե՞տք է իրականացրած լինեն այն անհրաժեշտ փուլերը, որ հասարակության ընկալումն էլ հասկանալի լինի, տուժողներն էլ ինչ-որ չափով ընդունեն որոշումը, Ա. Պապիկյանը պատասխանեց. «Իհարկե: Ամենակարևոր խնդիրը, թերևս, տուժողների իրավունքների պաշտպանված լինելն է: Սա չափազանց նուրբ հարց է, որի պատասխանատվությունը կրում է պետությունը: Այս հարցերը լուծելու համար հատկապես հիմա նախ անհրաժեշտ էր, որ այն գործերը, որոնք հնարավոր էր վերանայել, վերանայվեին: Դրա համար լավագույն լուծումը թերևս անցումային արդարադատությունը կարող էր լինել: Ես կասկած չունեմ, որ 90-ականներին և 2000-ականների սկզբին քննված բազմաթիվ գործեր մութ անկյուններ ունեն: Այդ իսկ պատճառով պետք է վերանայումներ կատարվեն, և եթե օբյեկտիվորեն այլ հանգամանքեր ի հայտ գային, ապա դրանք կարող էին որոշակիորեն լուծում տալ տուժողների իրավունքների պաշտպանության առումով: Բացի այդ, կան չբավարարված քաղաքացիական հայցեր: Այսինքն՝ ավելի քան քսան տարի տուժողների իրավունքները դեռևս վերականգնված չեն: Պետության կողմից դրսևորման բազմաթիվ քայլեր կարող են լինել, որոնց համաձայն նաև տուժողների իրավունքները պաշտպանված կլինեն: Կարող է լինել նաև իրավիճակ, երբ տուժողի իրավունքը վերականգնելու համար պետության ձեռնարկած միջոցառումները բավական չլինեն: Այստեղ արդեն հանցանք կատարած անձի վերաբերմունքը պետք է արտահայտվի: Այդ առումով շատ կարևոր է, որ առնվազն հիմա սեղմ ժամկետում սկսեր գործել այդ անցումային արդարադատությունը: Մենք միգուցե դրա միջոցով կկարողանայինք ունենալ բոլոր հարցերի պատասխանները»:

Նա շեշտեց, որ արդեն ամիսներ շարունակ են բարձրաձայնում այն մասին, որ անցումային արդարադատության խնդիրը լուծված չէ. «Հիմա առաջին քայլերն անելու փորձ է արվում և որքան էլ շատերի կողմից սվիններով ընդունվի, այդ ամենը չպետք է հանգեցնի նրան, որ այդ նախաձեռնությունը դարձյալ թաղվի խորը դարակի մեջ: Պետությունը պետք է բազմաթիվ ճակատներով աշխատանք տանի՝ մի կողմից իրականացնի իր հիմնական գործառույթը մարդասիրության առումով, մյուս կողմից՝ հասարակության համար այնպիսի թափանցիկ քաղաքականություն վարի, որ յուրաքանչյուր գործողություն նրանց համար ընկալելի լինի: Պետք է հաշվի առնվեն ինչպես տուժողի իրավունքները, այնպես էլ 20 կամ ավելի տարիներ պատիժ կրող անձանց հնարավորություն տալու իրավունքի ապահովումը»:

Աննա Բադալյան