«Բավականին լուրջ համակարգային խնդիրներ ունենք, որոնք չգիտակցվեցին». Հայաստանը կրկին կիսաավտորիտար երկրների շարքում է
INTERVIEW«Freedom House» իրավապաշտպան կազմակերպության «Nations in «Transit-2020» նոր զեկույցի համաձայն, Հայաստանը իր ժողովրդավարական ցուցանիշները բարելավել է, բայց, ըստ զեկույցի, ինչպես նախկինում, այսօր էլ շարունակում է դասվել կիսաավտորիտար ռեժիմով պետությունների շարքին:
Թե ինչու Հայաստանին չհաջողվեց այս առումով այլ ցուցանիշ գրանցել, իրավապաշտպան Զառա Հովհաննիսյանը նախ նկատում է՝ այլ պատկերի հասնելը իրականում բավականին բարդ գործընթաց է:
«Հնարավոր չէ միայն հեղափոխություն կոչված քայլով, իշխանություն փոխելով կիսաավտորիտարից հասնել լիովին ազատ երկրների շարք: Եթե դիտարկում ենք ազատ երկրների ցանկը, տեսնում ենք, թե որքան ինստիտուցիոնալ ու բարդ աշխատանք է տարվել, որպեսզի այդ երկրներն իսկապես ազատ ճանաչվեն: Առհասարակ, միայն ղեկավարության կազմը փոխելով՝ հնարավոր չէ երկրում շոշափելի փոփոխության հասնել: Այդ ճանապարհը ինստիտուցիոնալ հսկայական աշխատանք է ենթադրում՝ թե՛ մարդու իրավունքների պաշտպանության առավել գործուն մեխանիզմների, թե՛ դատաիրավական բարեփոխումների, թե՛ ամբողջ պետական համակարգի արդյունավետ, առանց կոռուպցիայի ու թափանցիկ գործունեության տեսանկյունից: Մենք այս բոլոր ուղղություններով չենք կատարել այն աշխատանքը, այն կարևորագույն և ինստիտուցիոնալ բարեփոխումները, որոնք հնարավորություն կստեղծեին, որ երկիրը մոտենար կամ ներառվեր լիովին ազատ երկրների ցանկում»,-Past.am-ի հետ զրույցում ասաց իրավապաշտպանը:
Նա շեշտեց, որ գնահատման չափանիշները տարբեր են. «Մարդու իրավունքներից, ժողովրդավարական արժեքներից սկսած՝ մինչև խոսքի և մամուլի ազատություն:Մենք նշված բոլոր ուղղություներով, իհարկե, կարող ենք որոշակի առաջընթաց տեսնել, բայց դրանք չեն կարող ինստիտուցիոնալ վերափոխում համարվել կամ վերածվել նման վերափոխման: Պատճառն այն է, որ այդ առաջընթացները մի դեպքում կարող են լինել անհատական ջանքի կամ անհատական կամքի արդյունք, մյուս դեպքում՝ կախված լինել պարզապես իրավիճակի փոփոխությամբ»:
Կարևորելով ինստիտուցիոնալ վերափոխման անհրաժեշտությունը՝ Զ. Հովհաննիսյանը հավելեց. «Սա շատ կարևոր է, որովհետև նմանատիպ հեղինակավոր կառույցները դիտարկում են առավելապես օրենսդրական դաշտի վերափոխումը, մարդու իրավունքների պաշտպանության առավել գործուն մեխանիզմների ներդրումն ու իրագործումը: Հստակորեն կարելի է ասել, որ նման փոփոխություններ Հայաստանում չեն եղել: Ցավոք, նոր վարչակազմն իրավիճակն գնահատեց այսպես՝ «կառավարման ղեկի մարդիկ փոխվում են, գալիս են լավ մարդիկ, և համակարգը սկսում է լավ գործել»: Սա խորը մոլորություն է»:
Մեր զրուցակցի դիտարկամբ՝ ընդհանրապես հարցը համակարգային խնդիրների գիտակցման կարողության մեջ է:
«Եթե իշխանության ղեկին հայտնված վարչախումբը չի գիտակցում, որ խնդիրները համակարգային են, պահանջում են համակարգային լուծումներ, ու անհատական որևէ դրսևորում չի կարող ազդել համակարգի փոոփոխության վրա, մենք չենք կարող առաջընթաց ունենալ թե՛ մարդու իրավունքների, թե՛ ժողովրդավարության, թե՛ խոսքի ու խղճի ազատության տեսանկյունից: Ինստիտուցիոնալ տեսանկյունից մենք բավականին լուրջ համակարգային խնդիրներ ունենք, որոնք չգիտակցվեցին: Բացի այդ, նաև այդ խնդիրները հաղթահարելու ուղղությամբ քայլեր չձեռնարկվեցին: Ավելին՝ մարդիկ, որոնք ներգրավվել էին պետական համակարգում և ունեին արժեքային այլ պատկերացումներ, կամաց-կամաց դուրս են մղվում այդ համակարգից. պետական համակարգը շարունակում է կուլ տալ այն առողջ գաղափարաները, այն ուժերին, որոնք կարող էին վերափոխման հանգեցնել»,-ընդգծեց իրավապաշտպանը:
Ամփոփելով՝ Զառա Հովհաննիսյանը շեշտեց նաև դատաիրավական իրական բարեփոխումների անհրաժեշտության մասին:
«Դատական համակարգի վերաբերյալ նաև գործադիր մարմնից ենք անընդհատ դժգոհություններ լսում: Սակայն մինչ այս միակ գործուն քայլը, որը եղել է, դատարանների դռները շրջափակելու կոչն էր, ինչը ևս հակաժողովրդավարական է: Նման քայլերը որևէ կերպ չեն հանգեցնի ինստիտուցիոնալ վերափոխման: Ընդհանուր առմամբ, մենք հստակ ռազմավարական քայլեր չենք մշակել, որպեսզի լինի խնդրի ճանաչում, նաև քայլեր, որոնք կարող են վերափոխումների հանգեցնել»,-եզրափակեց իրավապաշտպանը:
Աննա Բադալյան