Թուրքիայի ծավալապաշտական հավակնությունները և միջազգային հանրության թողտվությունը
ANALYSISԱշխարհաքաղաքական տեսանկյունից ներկայումս խոշոր գործընթացներ են տեղի ունենում, որոնք նկատելի են ոչ միայն համաշխարհային, այլև տարածաշրջանային մակարդակով։ Այսպես կոչված հետկորանավիրուսային աշխարհում որոշ երկրներ բացահայտ հավակնություններ են ներկայացնում իրենց ազդեցության գոտիներն ընդլայնելու ուղղությամբ։
Իսկ այդ երկրներից ամենաակտիվը Թուրքիան է, որը բազմավեկտոր հավակնություններով է աչքի ընկնում։ Ժամանակ կար, երբ Թուրքիայի արտգործնախարար, ապա վարչապետ Դավութօղլուի կողմից շրջանառության մեջ դրվեց «զրո խնդիրներ հարևանների հետ» արտաքին քաղաքական մոտեցումը, որի գլխավոր նպատակն էր լինելու հարևան երկրների հետ հարաբերությունների կարգավորումը և գործընկերային միջավայրի ձևավորումը, բայց ներկայումս իրավիճակը բոլորովին այլ է։
Թուրքական պետությունն այսօր խնդիրներ ունի գրեթե բոլոր հարևանների, այդ թվում՝ տարածաշրջանում ներկայացված երկրների հետ, ինչի արդյունքում առկա հակասությունները խորանում են Աֆրիկայից՝ Լիբիայից մինչև Կովկաս և Պարսից ծոցի արաբական երկրներ ընկած տարածքում։
Լինելով ՆԱՏՕ-ի հարավային թևը և ունենալով հզոր ռազմական ուժ՝ Թուրքիան շահագրգռված է հակամարտությունների և ռազմական բախումների առկայությամբ, քանի որ դրանք իրեն հնարավորություն են տալիս միջամտել դրանց լուծմանը ու ազդեցությունն ընդլայնելու հնարավորություն ստանալ։
Նախկինում դժվար էր պատկերացնել, որ Անկարան այդպիսի մեծ աշխարհագրությամբ հավակնություններ կարող է դրսևորել։ Դա կախված է ոչ միայն այն հանգամանքից, որ տարիների ընթացքում ավելացել է Թուրքիայի տնտեսական, ռազմական և դեմոգրաֆիական ներուժը, այլև նրանից, որ Անկարայի գործողությունները բավարար կոշտ միջազգային արձագանքի չեն հանդիպում։
Այսպես, Թուրքիան, օգտագործելով սիրիական հակամարտության գործոնը, քուրդ զինյալների դեմ պայքարի անվան տակ ներխուժումներ է կազմակերպում Սիրիայի հյուսիս՝ խախտելով այդ երկրի ինքնիշխանությունը և սպառնալիք ստեղծելով այնտեղ բնակվող քաղաքացիների անվտանգության համար։ Թուրքիան քուրդ զինյալների դեմ պայքարելու քողի ներքո ներխուժում է նաև Իրաքի հյուսիսային շրջաններ, որոնք հարուստ նավթային ռեսուրսներ ունեն։
Մի քանի անգամ ռազմական ներխուժումներ կազմակերպելով հարևան այս երկրներում՝ Թուրքիան տեսավ, որ միջազգային հանրության կողմից իր նկատմամբ կոշտ միջոցներ կամ պատժամիջոցներ չեն կիրառվի, ընդամենը մի քանի դատապարտող հայտարարություն կարող են անել, իսկ հետո դրանք էլ կմոռացվեն։
Դրանից հետո Թուրքիան փորձեց ընդլայնել իր միջամտության աշխարհագրությունը և մասնակցություն ունենալ նաև Լիբիական հակամարտության ծավալմանը՝ այնտեղ զորք ուղարկելու միջոցով։ Եվ տեսնելով, որ իրենց գործողություններն արդյունք ունենում են, ու Թուրքիան գործոն է դառնում Լիբիայում, Անկարայի ախորժակն ավելի բացվեց։
Թուրքական իշխանությունները որոշեցին միանգամից իրենց ազդեցութունն ընդլայնել երկու ուղղություններով։ Մի կողմից Միջերկրական ծովի՝ տրանզիտային առումով կարևոր և էներգետիկ ռեսուրսներով հարուստ արևելյան հատվածը վերցնել իրենց վերահսկողության տակ, ինչը Հունաստանի հետ հակասությունների պատճառ դարձավ, իսկ մյուս կողմից ընդլայնել իր ազդեցությունը Հարավային Կովկասում՝ Ադրբեջանին հրահրելով Հայաստանի և Արցախի դեմ ռազմական գործողությունների։
Սակայն Արևելյան Միջերկրականի հարցում Թուրքիան հանդիպեց կոշտ միջազգային արձագանքի, անգամ այդ երկրի նկատմամբ պատժամիջոցներ սահմանելու հարցը ներառվեց ԵՄ երկրների օրակարգ։ Արդյունքում թուրքական կողմը ստիպված եղավ ժամանակավորապես նահանջել և Արևելյան Միջերկրականի ջրերից դուրս հանել իր հետախուզական նավը։
Արևեյան Միջերկրականի հարցում ժամանակավոր դադարը Թուրքիան փորձում է օգտագործել Արցախյան հակամարտությունը թեժացնելու և Ադրբեջանին իրենից կախվածության մեջ գցելու նպատակով։ Այս հակամարտության մեջ ներգրավվելու հարցում Թուրքիայի գործողությունների շուրջ միջազգային արձագանքները բավարար չեն։
ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և Ռուսաստանի կողմից արված հայտարարություններում խոսվում է ընդամենը հակամարտության գոտում արտաքին միջամտությունը բացառելու անհրաժեշտության մասին։ Սակայն նման իրավիճակում անհրաժեշտ է, որ միջազգային հանրությունը շատ կոշտ հայտարարություններով դատապարտի Թուրքիայի գործողությունները և պատժամիջոցների փաթեթներ դնի կիրառության մեջ, միայն այդ դեպքում Թուրքիան կդադարի քիթը խոթել իրեն չվերաբերող հարցերի մեջ։
Արտակ Գալստյան